18 Aralık’tan herkese selamlar! Umarız Spotify veya Apple Music sene sonu karnelerinizde hem sizi hem de sizi sevenleri memnun edecek sonuçlar almışsınızdır. Buna ek olarak tek temennimiz sene sonu raporlarının, uygulama hikayeleri gibi bıktırıcı bir eklenti haline gelmemesi. Duolingo’nun şimdiden senelik karne göndermeye başladığını o ürkütücü baykuşun bakışları eşliğinde size aktaralım…
Bu haftanın konuları;
👩💻 Alexandra Elbakyan, Scihub kahramanı
🈹 Dil uygulamalarının yükselişi
🚪 Doordash’in halka arzı
İyi hafta sonları!
İNOVASYON
Dil öğrenme uygulamalarının yükselişi
Rıza Egehan Asad
Dil öğrenme uygulamaları geçtiğimiz 10 yılda etkisini oldukça artırdı. İnternetin mümkün kıldığı benzersiz hizmetler arasında gösterilen dil öğrenme yolculuğu artık yapay zeka ve uzaktan erişim gibi yeni teknolojilerle de desteklenebiliyor. Bu durum aynı zamanda geniş bir marketin sonu ve yeni bir marketin doğuşuna da intikal ediyor; geleneksel dil kursları, dil öğrenme kitapları ve dil öğrenme uygulamaları ile sesli kitaplar.
Araştırmalara göre
Covid-19 salgınının etkilediği eğitim sektöründe dil öğrenme kavramının da değişime uğradığı bir gerçek. Fakat bu değişim dil öğrenme uygulamaları için ticaretin e-ticarete dönüşümüne benzer bir etki yaratıyor. Unesco’ya göre uluslararası salgın önlemleri dünya çapındaki öğrencilerin %60’ını kapsıyor. Bu 1,72 milyar öğrenim gören insan demek. Yine genel perspektiften bakıldığında, çevrim içi öğrenim kullanımının %25’ten %60’a çıkan bir aktifliği olduğu biliniyor. Öncelikli eğitim kurumları için geçerli olan dijitale geçişi insanların çoğunlukla ek bir efor sarf ederek katıldığı dil derslerine yansıtacak olursak alternatife olan geçişin oranını daha yüksek olarak tahmin edebiliriz.
Crunchbase verilerine göre dil öğrenme uygulamalarının ortalama kuruluş tarihi 2012 yılına denk geliyor ve global anlamda bilinen 206 farklı organizasyon mevcut. Şimdiye kadar 1,1 milyar dolarlık yatırım almış bu sektörün doğal olarak değerlemesi çok daha yüksek. Geçtiğimiz ağustosta yayınlanan piyasa raporuna göre dil marketinin 2020-2027 arasındaki süreçte senelik %18,7 oranla büyümesi bekleniyor. Bahse konu beklentinin kaynağı dil öğrenme platformlarının kuruluşlarından bu yana sunduğu istikrarlı finansallar olsa da en büyük etki yine salgının yarattığı alışkanlıklardan geliyor. Pittsburgh merkezli Duolingo, Londra merkezli Busuu, Berlin merkezli Babbel ve Shenzhen merkezli HelloTalk sektörün önde gelen platformları. Tümünün kullanıcı sayıları salgın sürecinde artmakla beraber kazanç dönüşümü sektörün görebileceği en ilginç sayıları verdi. Duolingo’nun salgının başında attığı promosyon epostasında söylediği gibi insanlar bu zamanı dil pratiğine ayırdı. Busuu, salgının ilk vurduğu bölgeler olan Çin ve İtalya’da ilk aylarda cirosunu üçe katladı ve Çin, Busuu’nun en büyük marketi haline geldi. Sektörün yenilerinden sayılabilecek olan Preply salgın öncesinde 10 milyon dolarlık A serisi fonlaması kapatmasına rağmen geçtiğimiz nisanda açıklamalarda bulunan girişim yöneticisi Bigai, şirketin ihtiyaç duyduğu anda rahatlıkla tekrar sermaye artırabileceğini belirtti.
Şimdi ne olacak?
Uzmanlara göre dil öğrenme girişimlerinin sağladığı ani sermaye artışı yavaş yavaş konsolide olan piyasanın etkisiyle durumlarını korumaya çalışacak. Bu savunma hali sektörün en yüksek noktasına ulaştığı ve dağılmaya hazırlandığı anlamına gelmiyor. Fakat yeni sermaye sahibi olan girişimler sürecin getirdiği teknik ve operasyon yükü dolayısıyla para yakmak zorunda. Elde edilen yatırımların başarılı ya da başarısız şekilde şirket hacmine dönüşeceği varsayıldığında piyasanın beklentisi bu girişimlerin satın alınmalara açık olacağı veya halka arz edeceği yönünde.
HİKÂYE
Alexandra Elbakyan, tartışmalı kahraman
Kazakistan doğumlu Alexandra, Rusya’da öğrenciyken aynı zamanda bir yazılımcı olarak çalışıyordu. Sinir bilimine ve bilimsel yayınlara meraklı olan Alexandra, bu yayınların herkese açık olması gerektiği fikrini savunuyordu ve bu yüzden üç kişiyle paylaştığı öğrenci evine 13 sabit sürücülü bir sunucu kurmuştu. Sonrasında dünyanın en büyük açık kaynak platformlarından birine dönüşecek olan Sci-Hub internet sitesinin temelleri 2011 yılında işte böyle atıldı. Şu anda Sci-Hub, ücretli olan akademik makalelere erişimi yasa dışı yollardan ücretsiz olarak sağlamaya yarıyor.
Bir adım geriden:
Bugün akademik alanda yapılan çalışmalar, çoğunlukla önde gelen dergiler veya yayınevleri tarafından yayımlanıyor. 1980’lerden bu yana gelişim gösteren bilimsel yayıncılık, temel olarak araştırmacıların yayımladığı bilimsel makalelere erişim hakkının kullanıcılara satılmasına dayanıyor. Bu iş modelinde bilimsel yayıncıların araştırmacılarla olan ortaklığı ise yazılan makalenin editoryal hazırlığının yapılması, gerekli hakemlerin gözetiminden geçmesi ve yayımlanmasına karar verilmesini içeriyor. Dolayısıyla bilimsel yayıncıların risk almasına gerek kalmıyor; işlem, yayımlanacak makalelerin değeri ölçüldükten sonra gerçekleşiyor. Buna ek olarak bilimsel yayıncılar aynı ürünü ikinci kez fiyatlamakla suçlanıyor; bilimsel bir çalışmanın gerçekleşmesi için hâlihazırda devletler ve şirketler fon sağlarken bilimsel yayıncılar sadece ara işlemleri tamamlamak için hakemlere ve editörlere kaynak ayırmakla yetiniyor. Bu iş modeli sayesinde Elsevier, 2010 yılında 2 milyar sterlini geçen ciroyla 724 milyon sterlin net kâr açıkladı. %36 gibi yüksek bir kâr oranı yakalayan şirket; bu alanda Apple, Google ve Amazon’u geride bıraktı. Aradan geçen on yılda Elsevier ve diğer bilimsel yayıncıların cirosu ve karlılığı artmaya devam etti.
Akademik hack:
Başlangıçta akademik makalelere erişim için kendi yöntemlerini kullanan Elbakyan’ın üniversite ağlarına yaptığı saldırılar, sosyal mühendislik ve oltalama gibi tekniklerle ulaştığı makale sayısı artıyordu. Elde ettiği makaleleri kopyalayarak farklı mecralara saklayan Elbakyan, öğrencilerin sitede aradığı makalelere ulaşımını kurguladığı otonom sistemle sağlıyordu. Siteye olan talep arttıkça daha fazla makaleye ve üniversiteye erişim gerekli hâle gelmişti, fakat gerekli geliştirmeleri yapacak bütçe yoktu. Bu noktada Sci-Hub, yaptığı işi takdir eden insanlardan yardım toplamaya başladı. Maddi yardımların yanı sıra açık erişimi savunan üniversite öğrencileri ve çalışanları da üniversite ağlarına erişim haklarını Sci-Hub için kullanıyordu. Cesur destekçileri sayesinde 400 üniversiteye doğrudan erişim sağladığını söyleyen Elbakyan, destekçilerini proxy’ler ve mümkün olan diğer ara bağlantılarla koruduklarını da söylüyor. Bu maddi destek ağını büyük ölçüde PayPal üzerinden organize eden Sci-Hub, ilk darbelerden birini de buradan aldı. Elsevier şirketi PayPal’e uyarıda bulundu ve Sci-Hub’ı destekleyen kanalların kapatılmasını talep etti. Diğer yandan üniversitelere erişim için yapılan ödemelerin de farkında olduğunu belirten şirket, bu ağların hukuki takibinin yapılmasını istedi.
Alexandra’ya açılan dava:
Sci-Hub sitesinde, kullanıcı içeriği indirmek istediğinde farklı kaynak bağlantıları tek yerde toplanıyor ve kullanıcı aslında indirme işlemini yine ilgili kaynaktan yapmış oluyor. Bu zekice kurgu sayesinde Elbakyan’ın yakalanması da görece uzun sürdü denebilir. Fakat Sci-Hub’ın artan bilinirliği, Elbakyan’ın sorunlarının başlangıcı oldu. Sci-Hub henüz çok büyümemişken aldığı “Dava edildiniz.” e-postası sonrasında bir başka açık kaynak sitesinin kurucusuyla (Lib.gen) iletişime geçen Elbakyan, karşısındaki site yöneticisinin sonlarının geldiğini düşündüğünü fakat kendisinin rahat hissettiğini belirtmişti. Çünkü yaşamına Kazakistan’da devam eden Elbakyan’a açılan dava ABD’de görülecekti ve bu yüzden dava onu ilgilendirmiyordu.
Alexandra, duruşmalara çıkmayacak olsa da bu durum platformun büyük saldırılar alacağının habercisiydi. Sci-Hub’ın hayatta kalmasını sağlayan bağlantıların her birini çökertmeye çalışan büyük yayıncılar, hukuki anlamda da belli aşamaya gelebildi. Şirketlerin yaşadığı maddi zararı tanıyan mahkeme, ilgili zararın ABD içinde hiçbir maddi varlığı bulunmayan Alexandra’dan tahsil edilmesine karar verdi. Tek taraflı galibiyetin devamındaysa Elsevier 2018 yılında yaşadığı zararlardan dolayı 15 milyon dolar tazminat hakkı kazandı. American Chemistry Society de 4,8 milyon dolarlık tazminat için başvuruda bulundu. Yayıncı şirketler hukuksal ölçekte başarı sağlasa da moral savaşını kazanan Sci-Hub oldu.
Şu anda:
Sci-Hub’ta 2018 itibarıyla 48 milyon akademik makale olduğu biliniyor ve bu yayımlanmış tüm makalelerin %69’una denk düşüyor. Alexandra’nın 23 yaşında kurduğu site, günlük 600 bini geçen ziyaretçi sayısıyla dünyayı değiştirmeye devam ederken ihtiyacı olan bağışları da bir başka özgürlükçü sistem olan kripto parayla toplamaya devam ediyor.
YATIRIMLAR
Çevrimi içi etkinlik platformu Luma
Çevrim içi etkinlik düzenleme servisi sunan San Francisco merkezli girişim Luma, ilk yatırım turunda 3 milyon dolar topladı. Odağında işletmeleri Zoom üzerinden kullanıcılarla daha etkili bir şekilde bir araya getirmek olan platform, salgın sürecinde kullanıcı sayısını artırdı ve kullanıcı sayısını on bine çıkardı.
Farklı kariyerlere sahip olan Victor Pontis ve Danqing Liu tarafından kurulan Zuma, çevrimiçi yoga dersi düzenlemek isteyen arkadaşlarına yardımcı olmaya çalışırken ortaya çıkmış bir proje. Kullanıcılara ulaşma, dersi yayınlama ve ödemeleri takip etme gibi konularda zorlanan arkadaşına verdikleri hizmeti birçok farklı etkinlik ve amaç için gerçekleştirebileceklerini söyleyen Pontis, Zoom’un yaygınlaşmasıyla kendi iş alanlarının da genişlediğini söylüyor.
El yapımı yemek market yeri WoodSpoon
New York merkezli WoodSpoon girişimi çekirdek fonlaması kapsamında 2 milyon dolar topladı. Oren Saar ve Merav Kalish Rozengarten adlı iki İsrailli girişimci tarafından kurulan girişim, evde yemek yapan şefleri merkeze koyan bir iş modeli sunuyor.
E-ticaretin yarattığı market yerinden esinlenen girişimciler, evdeki şefler için gerekli olan her şeyi sağlayarak onların yemeklerinin lokantalara erişmesini sağlıyor. WoodSpoon’un sunduğu hizmetler arasında tedarik ve ödeme de var.
Henüz bir yılını dolduran girişim, uygulamasını 5 aylık beta sürecinden sonra mart ayında çıkarmıştı. O zamandan bu yana sekiz bin kullanıcı aylık 15 bin dolarlık satışa ulaşan Woodspoon, aldığı yatırımı New York dışına çıkmak ve yeni yetenekleri keşfetmek için kullanacak.
ÖNERİLER
SPONSORUMUZ: Yetenekli tasarımcılar tarafından hazırlanan şablonlarıyla Elio; fotoğraflarınızı Instagram hikâyelerinizde en “havalı” şekliyle paylaşabilmenizi sağlar. Kullanıcılar, uygulama aracılığıyla fotoğraflarını tek tıkla template’eyerleştirip hikâyesinde paylaşabilir.
