🚀 Bir roket üzerimize düşecek, BioNTech gelişmeleri, yeni iPhone

Novus Teknoloji’den herkese merhaba! 

Bilmenizi isterim ki siz bu satırları okurken başımıza taş yağıyor. Bu konuya aşağıda, bu haftaki köşemde değiniyorum, zaten önümüzdeki birkaç gün medyanın bu konuyu konuşmaya devam ettiğini göreceksiniz ancak teknoloji dünyasında gündem bu konu dışında da yine dopdoluydu. Avrupa Birliği, henüz kesinleşmiş bir yargıya varmasa da, Spotify’ın şikâyeti üzerine yaptığı incelemede Apple’ın hâkim durumunu kötüye kullandığı kanısına vardı. Facebook, Instagram ve Facebook uygulamaları üzerinde kullanıcılara tam ekran bir ileti göstermeye ve uygulamaların ücretsiz kalmaya devam etmesi için veri toplama ve takip izni istemeye başladı. Ayrıca sanıyorum, bu yılın iPhone’larından ilk görüntülere de kavuştuk.

Bültende dahası da mevcut ancak sizi daha fazla oyalamadan hemen başlayalım.

Keyifli okumalar!
Ata

GELİŞMELER

Özlem Türeci ile birlikte geliştirdikleri koronavirüs aşısı hakkında Financial Times’a açıklamalarda bulunan Prof. Dr. Uğur Şahin, geliştirdikleri aşının gittikçe yaygınlaşan Hindistan mutantına karşı da etkili olduğunu açıkladı. Şahin’in müjdesi bununla da sınırlı değil. Prof. Dr. Şahin, geliştirdikleri aşının alternatif bir formülasyonunun bulunduğunu ve bu formülasyonun kullanımına başlanması durumunda aşının 2 ila 8 santigrat derece sıcaklıklarını sağlayabilen buzdolaplarında 6 ay boyunca saklanabilir hâle geleceğini açıkladı. Bu, Pfizer-BioNTech ortaklığında geliştirilen aşının taşınma ve saklanma koşullarının kolaylaşması ve dünya çapındaki dağıtımının hızlanması anlamına geliyor.

Geçtiğimiz bültende kapsamlıca değindiğimiz AirTag, ilk siparişlerin ardından kullanıcılara ulaşmaya başladı. Bununla birlikte ürün hakkında yeni bilgi ve endişeler de ortaya çıkıyor. Şaşırtıcı bilgi; Apple’ın yeni ürününde kullanıcılar tarafından kolaylıkla değiştirilebilen bir pile yer vermesi. Ayrıca Apple tarafından yapılan açıklamaya göre cihazın içinde gelen ilk pil yaklaşık 1 yıl dayanıyor. Ancak ürün hakkındaki yeni endişe, sözünü ettiğimiz küçük pilin çocuklar tarafından da kolaylıkla çıkarılıp yutulabilir olması.

Konu, ürünü Avustralya’nın en büyük tedarikçilerinden olan Officeworks’ün raflarından geçici süreyle kaldırtacak bir boyuta da ulaştı. Çıkan haber ve endişelerin ardından Gizmodo’ya açıklama yapan Apple ise ürünün iki adımdan oluşan “bastır ve çevir” mekanizmasına sahip olduğunu, dolayısıyla ürünün Avustralya güvenlik düzenlemelerine uyumlu olduğunu beyan etti.

Avrupa Komisyonu, Spotify’ın Apple’ı şikâyet etmesiyle başlayan ve yaklaşık iki yıldır süren rekabet soruşturmasını karara bağlamak üzere. Komisyon’un incelemesinin henüz kesinleşmemiş ilk sonuçlarına göre Apple, Spotify’ın iddia ettiği gibi Avrupa Birliği rekabet düzenlemelerini ihlâl ediyor.

Rekabet incelemesinin sebebiyse Apple’ın AppStore üzerinde uygulama sunan şirketlere yönelik uyguladığı komisyon oranı. Spotify, Apple’ın uyguladığı %30 komisyon oranı nedeniyle aylık ücretini planladığı gibi 9,99$ değil, 12,99$ olarak belirlemek zorunda kaldığını, dolayısıyla aylık 9,99$ ücretle sunulan Apple Music’in haksız rekabette bulunduğunu ve hâkim durumunu kötüye kullandığını iddia ediyor. Konuya dair her şeyi aşağıda, Sinan Lahur’un bu haftaki köşesinde rekabet hukukuna dair tüm detaylarıyla birlikte okuyabilirsiniz.

Twitter, önceleri yalnızca kendi seçtiği belirli kişilere tanıdığı Space başlatma yetkisini, geçtiğimiz Pazartesi itibarıyla 600’ün üzerinde takipçisi bulunan herkese vermeye karar verdi.

Twitter’ın Spaces özelliği, son zamanların çok konuşulan uygulaması Clubhouse ile aynı mantığa dayanıyor. Kullanıcılar, oluşturulan bir “Space”e katılarak o Space için belirlenmiş konular hakkında düşüncelerini ifade edip sohbet edebiliyor. Şirket, Clubhouse’un yaygınlaşmasının ardından popüler hâle gelen bu özelliğinden yakın zamanda para kazanmayı da planlıyor. Twitter, biletli Spaces yayınları yapabilme özelliğini devreye alacak ve kullanıcıların biletli bir Space’e girebilmesi için bir miktar ücret ödemesi istenecek.

2021 Eylül’ünde beklenen yeni iPhone’lara dair en net görüntülerden biri ortaya çıktı. Cihaz için kılıf üretecek şirketlere yönelik olarak tasarlandığı tahmin edilen bu “sahte” model, bu yılın iPhone serisi hakkında iki ipucu sunuyor.

Ortaya çıkan model, iPhone 13 Pro Max’e ait. Görüntülere bakıldığında ekrandaki çentiğin gözle görülür şekilde küçüldüğü, ayrıca arkada bulunan üç kameranın kayda değer şekilde büyüdüğü ortaya çıkıyor.

Facebook, 2020’nin Haziran ayından beri mücadele ettiği iOS 14’ün geçtiğimiz günlerde kullanıma sunulan kullanıcı takibi önleme özelliğine karşı yeni bir strateji uygulamaya koydu. Şirket, Facebook ve Instagram uygulamalarını iOS 14.5 sürümüyle kullanmaya başlayan kullanıcılara bundan böyle “uygulamanın ücretsiz kalmaya devam etmesine destek olmak için” ibaresini de içeren bir ileti gösterecek ve kullanıcılardan Facebook’a kendilerini takip edebilmesi için veri toplama izni vermesini talep edecek.

Netflix, Spotify gibi platformlardan tanıdığımız “Shuffle” özelliğine benzer bir özelliği kullanıma sundu. Şirket, uygulamanın son sürümünü indirenlere “Bir Şeyler Oynat” isimli bir buton sunarak kullanıcıların “Ne izlesem?” sorusunu sormalarına gerek kalmadan bir şeyler izlemelerine olanak tanıyor.

Türkiye bankacılık sektörü, Mayıs 2021 ile birlikte vatandaşlara şubeye gitmeden banka müşterisi olma imkânı sunmaya başlıyor. Birçok banka bu özelliğin tanıtımını medya ve internet üzerinden yapmaya başladı. Bu noktada Türkiye Bankalar Birliği, sunulan bu yeni imkânın esaslarını ve sürecin nasıl işlediğini tüm bankaları kapsayacak şekilde anlatan bir infografik yayımladı. 12 maddelik söz konusu infografik için bu linke tıklayabilir veya aşağıdaki görseli inceleyebilirsiniz.

UZAY

Dikkat, başımıza taş yağacak
Ata A. Uslu

Geçtiğimiz gün, Çin’in bir süredir çokça konuşulan ve 2022’de tamamlanması beklenen “Tianhe” isimli bir uzay istasyonu inşa etme projesi kapsamında ilginç ve endişe verici bir gelişme yaşandı. İstasyon için uzaya yollanan ilk modülü taşıyan roket kontrolden çıktı ve gövdesinin büyük bir parçası siz bu satırları okurken kontrolsüz bir şekilde yeryüzüne, üstümüze düşüyor. 

Düşen parça veya parçaların ne kadarının atmosferdeki düşüşleri esnasında yanacağı, ne kadarının ise yeryüzüne ulaşacağını henüz bilmiyoruz. Parçaların yere çarpış zamanı şimdilik 10 Mayıs 2021 (±2 gün) olarak hesaplanıyor. Tabii bu oldukça yakın bir tarih ve korkutucu. Gelişmenin ortaya çıkmasının ardından çeşitli uzmanlar konu hakkında fikir beyan edip “karaya düşme ihtimâli düşük” yorumları yapsalar da bu yorumlar henüz bir kesinlik taşımıyor. Zira şu anda saatte 27 bin kilometreden daha hızlı hareket eden bu cismin karşılaşacağı hava akım ve koşullarının rotasını nasıl etkileyeceğini kestirmemiz henüz mümkün değil. Yapılan “karaya düşmesi düşük bir ihtimâl” yorumları ise yalnızca Dünya yüzeyinin %29’unun karalarla kaplı olması gerçeğine dayanıyor…

Düşen roketin nereye çarpacağı henüz bilinmese de, karaya çarpma durumunda düşeceği menzil içindeki olası şehirler arasında New York, Madrid, Pekin gibi Kuzey Yarım Küre ve Wellington gibi Güney Yarım Küre şehirleri yer alıyor. Bu yüzden, ABD Savunma Bakanlığı Pentagon, roketin düşüşünü özel olarak gözlemlemeye başladı bile. Düşen gövdenin yüksekliği henüz yeterince azalmadığından nereye düşeceği ancak düşme günü netleştikten sonra hesaplanabilecek. Düşen parça, belirli bir yüksekliğin altına indiğinde yeryüzüne o gün içinde çarpacağı kesinleşecek ve astrofizikçilerin bu dev kütlenin düşeceği yeri hesaplayıp düşme bölgesinde yerleşim olması hâlinde bölge halkını uyarmak için yalnızca 6 saatleri olacak. Düşen roketin şu anki hızını, bulunduğu yeri ve an itibarıyla olan yüksekliğini bu linkten takip edebilirsiniz. Linkte insan yapımı diğer uydu ve gök cisimleri hakkında bilgiler de bulunuyor.

Çin, bu olaydan önce de aynı tip bir roketle benzer bir kaza yaşamış, kontrolden çıkan roketin çeşitli parçaları yeryüzüne düşüp Fildişi Sahili’ndeki birçok bina ve mala zarar vermişti. Kazada şans eseri yaralanan olmamıştı.

COVID-19

Koronavirüs aşılarının saklama koşulları
İpek Simay Gökulu

Geçtiğimiz yıl çeşitli kuruluşlarca “Yılın Kişisi” ödülü alan Dr. Özlem Türeci ve Prof. Dr. Uğur Şahin tarafından geliştirilen aşı da dâhil olmak üzere mRNA tipi aşılar, zayıflatılmış virüs içeren aşılardan (ör. Sinovac) daha hızlı üretilebilseler de ulaştırma ve saklama koşulları konusunda büyük bir dezavantajları bulunuyor. RNA molekülleri çok ince bir nükleotid zincirinden oluştuğu için hem birçok enzim tarafından parçalanabilme hem de şeker zincirlerindeki reaktif hidroksil grubundan dolayı kendi kendini hidroliz edebilme özelliğine sahip. Bu kırılganlık da Pfizer’in Covid-19 mRNA aşısının ortalama -70 santigrat derece sıcaklıkta saklanmasını gerektiriyor. Bu olağanüstü taşıma ve saklama koşulu gereksinimleri de aşının tedarik zinciri tasarımını, alışılagelmiş aşılardan onlarca kat daha zorlayıcı hale getiriyor. Dünyanın şimdilerde aşı tedariki konusunda karşı karşıya olduğu problemlerden birini de işte sözünü ettiğimiz bu taşıma ve saklama koşulları oluşturuyor. Dünyanın görece az gelişmiş ve maddi durumu iyi olmayan noktalarında soğuk zincir taşıma koşulları ve uygun saklama ekipmanları bulunmuyor.

Şüphesiz özel saklama koşulları aynı zamanda aşının ulaştırma maliyetini de kayda değer bir biçimde yükseltiyor. Öte yandan, 1849 kuruluş tarihli Pfizer’dan çok daha yeni bir biyoteknoloji şirketi olan Moderna’nın ürettiği koronavirüs aşısı, 30 güne kadar 2 ila 8 santigrat derece arasında saklanabiliyor. Bu durum Moderna’nın aşısının virüse karşı daha etkili olduğu anlamına gelmiyor fakat daha geniş ölçüde bir moleküler istikrara sahip olduğunu gösteriyor. Moderna’nın yalnızca 10 yıllık, küçük ölçekli bir şirket oluşu ve ürettikleri aşının özellikle ABD’de milyonlarca kişiye uygulandığı düşünüldüğünde bu çok büyük bir başarı ve inovasyon hikâyesi. Zaten taşıma koşullarındaki gelişim de Moderna’nın mRNA aşısını lipit nanoparçacık teknolojisiyle birleştiren inovasyonuyla mümkün olmuş. Bunun yanında onlarca farklı aşı da hâlâ geliştirme ve klinik araştırma sürecinde. Önümüzdeki günlerde dünyadan veya Türkiye’den yeni aşı müjdeleri alabiliriz gibi görünüyor.

REKABET 

Brüksel’in Apple Lansmanı
Sinan Lahur

Geçtiğimiz hafta Silikon Vadisi başta olmak üzere birçok teknoloji çevresi, Apple’ın yeni ürün lansmanı nedeniyle oldukça heyecanlıydı. Nitekim Apple’ın yeni lansmanı da oldukça renkli geçti ve iPad Pro’dan AirTag’e kadar birçok yeni ürün tanıtıldı.

Ancak Apple yönünden heyecanlı olan tek kesim teknoloji meraklıları veya Silikon Vadisi değildi. Zira, Spotify’ın Apple’ı Avrupa Komisyonu’na şikayet etmesiyle başlayan rekabet incelemesine yönelik olarak Margrethe Vestager açıklama yapacaktı. Beklenildiği gibi oldu ve Avrupa Komisyonu, Apple’in rekabet kurallarını ihlal etmiş olabileceğine kanaat getirdi ve şirkete iddianame olarak düşünebileceğimiz, statement of objections gönderdi.

Spotify’ın şikayeti
Süreç, Spotify’ın 2019 yılında Apple’ı Avrupa Komisyonu’na şikayet etmesiyle başlamıştı. Şikayette Apple’ın aplikasyon geliştiricileri ile yaptığı sözleşmelerde Apple’ın kendi Aplikasyon İçi Ödeme (In-App Purchasing System – IAP) sistemini dayattığı ve geliştiricilerden %30 komisyon aldığı ve geliştiricilerin kullanıcıları bilgilendirmesinin kısıtlandığı yer alıyordu. Ardından Apple, açıklama yayınlayarak App Store kullananların uygulamaya katkıda bulunması gerektiğini ve Spotify’in App Store sayesinde bu kadar büyüyebildiğini ifade ederek iddiaların haksız olduğunu ileri sürmüştü. Şikayet sonucunda ise Avrupa Komisyonu, Apple’ın App Store ve Apple Play faaliyetlerine soruşturma başlatmıştı. Soruşturmanın, yine Avrupa kamu otoritelerinin ABD’li teknoloji şirketlerine karşı sopa göstermesi olduğu ifade edilmişti.

7 Ekim 2019 tarihinde ise Spotify, “Time to Play Fair” isimli videoyu Youtube’a yükleyerek Apple’ın haksız uygulamalarını ifşa etmiş ve aralarındaki savaşa başka bir seviye kazandırmıştı. Videoda Apple’ın, Spotify’a yapılacak ödemelerde %30 komisyon alarak fiyatları yükseltmesi, Apple ödeme sistemleri dışında başka bir ödeme sistemini kullandırtmaması gibi sebeplerle Apple’ın Spotify’ın faaliyetlerini zorlaştırdığı ifade ediliyordu. İlaveten, App Store’un sahibi ve aynı zamanda Apple Music ile Spotify’in rakibi olmasından ötürü Apple’ın kendisine haksız avantaj sağladığı da belirtilenler arasındaydı.

Brüksel’in açıklaması ve Spotify cephesi
Gelinen noktada Avrupa Komisyonu iki yıllık uzun incelemesinin sonunda iddiaları ve bulguları ciddi bularak 30 Nisan 2021 tarihindeki basın açıklamasında Apple’ı, Avrupa Birliği rekabet hukuku kurallarını ihlal etmekle suçladı. Suçlamalarda Apple’ın müzik yayını (music streaming) pazarında hakim durumda olduğunu ve komisyon ve IAP uygulamalarının rakip music streaming şirketlerine zarar verdiğini ve Apple’ın kendini öne çıkardığını ifade etti. Spotify CEO’su ise Avrupalı aplikasyon geliştiricileri için adil bir ortam yaratılmasına tek adım kaldığını Twitter hesabından duyurdu.

Sonuç
Gelinen noktada, Komisyon’un iddiaları ve bulguları oldukça ciddi olsa da soruşturma sonlanmadan herhangi bir yorum yapmak zor. Apple’ın davranışları rekabet hukuku anlamında self-preferencing (kendi ürün ve hizmetlerini öne çıkarma) olarak adlandırılıyor ve son yıllarda dijital pazarlarda oldukça tartışılıyor. Özellikle Margrethe Vestager, kendini öne çıkarma olan davranışlarla dijital piyasalarda rekabetin bozulmasına oldukça karşı. Apple cephesinden henüz bir açıklama gelmemiş olsa da teknoloji çevreleri Avrupa Komisyonu’nun müdahalesinin olası Apple’ın iş modelini kökten değiştirebileceğini belirtiyor. Şüphesiz ki soruşturmanın sonuçları rekabet hukuku ve dijital piyasalar açısından birçok tartışmayı alevlendirecek.

Novus Teknoloji’den herkese merhaba! 

Bilmenizi isterim ki siz bu satırları okurken başımıza taş yağıyor. Bu konuya aşağıda, bu haftaki köşemde değiniyorum, zaten önümüzdeki birkaç gün medyanın bu konuyu konuşmaya devam ettiğini göreceksiniz ancak teknoloji dünyasında gündem bu konu dışında da yine dopdoluydu. Avrupa Birliği, henüz kesinleşmiş bir yargıya varmasa da, Spotify’ın şikâyeti üzerine yaptığı incelemede Apple’ın hâkim durumunu kötüye kullandığı kanısına vardı. Facebook, Instagram ve Facebook uygulamaları üzerinde kullanıcılara tam ekran bir ileti göstermeye ve uygulamaların ücretsiz kalmaya devam etmesi için veri toplama ve takip izni istemeye başladı. Ayrıca sanıyorum, bu yılın iPhone’larından ilk görüntülere de kavuştuk.

Bültende dahası da mevcut ancak sizi daha fazla oyalamadan hemen başlayalım.

Keyifli okumalar!
Ata

GELİŞMELER

Özlem Türeci ile birlikte geliştirdikleri koronavirüs aşısı hakkında Financial Times’a açıklamalarda bulunan Prof. Dr. Uğur Şahin, geliştirdikleri aşının gittikçe yaygınlaşan Hindistan mutantına karşı da etkili olduğunu açıkladı. Şahin’in müjdesi bununla da sınırlı değil. Prof. Dr. Şahin, geliştirdikleri aşının alternatif bir formülasyonunun bulunduğunu ve bu formülasyonun kullanımına başlanması durumunda aşının 2 ila 8 santigrat derece sıcaklıklarını sağlayabilen buzdolaplarında 6 ay boyunca saklanabilir hâle geleceğini açıkladı. Bu, Pfizer-BioNTech ortaklığında geliştirilen aşının taşınma ve saklanma koşullarının kolaylaşması ve dünya çapındaki dağıtımının hızlanması anlamına geliyor.

Geçtiğimiz bültende kapsamlıca değindiğimiz AirTag, ilk siparişlerin ardından kullanıcılara ulaşmaya başladı. Bununla birlikte ürün hakkında yeni bilgi ve endişeler de ortaya çıkıyor. Şaşırtıcı bilgi; Apple’ın yeni ürününde kullanıcılar tarafından kolaylıkla değiştirilebilen bir pile yer vermesi. Ayrıca Apple tarafından yapılan açıklamaya göre cihazın içinde gelen ilk pil yaklaşık 1 yıl dayanıyor. Ancak ürün hakkındaki yeni endişe, sözünü ettiğimiz küçük pilin çocuklar tarafından da kolaylıkla çıkarılıp yutulabilir olması.

Konu, ürünü Avustralya’nın en büyük tedarikçilerinden olan Officeworks’ün raflarından geçici süreyle kaldırtacak bir boyuta da ulaştı. Çıkan haber ve endişelerin ardından Gizmodo’ya açıklama yapan Apple ise ürünün iki adımdan oluşan “bastır ve çevir” mekanizmasına sahip olduğunu, dolayısıyla ürünün Avustralya güvenlik düzenlemelerine uyumlu olduğunu beyan etti.

Avrupa Komisyonu, Spotify’ın Apple’ı şikâyet etmesiyle başlayan ve yaklaşık iki yıldır süren rekabet soruşturmasını karara bağlamak üzere. Komisyon’un incelemesinin henüz kesinleşmemiş ilk sonuçlarına göre Apple, Spotify’ın iddia ettiği gibi Avrupa Birliği rekabet düzenlemelerini ihlâl ediyor.

Rekabet incelemesinin sebebiyse Apple’ın AppStore üzerinde uygulama sunan şirketlere yönelik uyguladığı komisyon oranı. Spotify, Apple’ın uyguladığı %30 komisyon oranı nedeniyle aylık ücretini planladığı gibi 9,99$ değil, 12,99$ olarak belirlemek zorunda kaldığını, dolayısıyla aylık 9,99$ ücretle sunulan Apple Music’in haksız rekabette bulunduğunu ve hâkim durumunu kötüye kullandığını iddia ediyor. Konuya dair her şeyi aşağıda, Sinan Lahur’un bu haftaki köşesinde rekabet hukukuna dair tüm detaylarıyla birlikte okuyabilirsiniz.

Twitter, önceleri yalnızca kendi seçtiği belirli kişilere tanıdığı Space başlatma yetkisini, geçtiğimiz Pazartesi itibarıyla 600’ün üzerinde takipçisi bulunan herkese vermeye karar verdi.

Twitter’ın Spaces özelliği, son zamanların çok konuşulan uygulaması Clubhouse ile aynı mantığa dayanıyor. Kullanıcılar, oluşturulan bir “Space”e katılarak o Space için belirlenmiş konular hakkında düşüncelerini ifade edip sohbet edebiliyor. Şirket, Clubhouse’un yaygınlaşmasının ardından popüler hâle gelen bu özelliğinden yakın zamanda para kazanmayı da planlıyor. Twitter, biletli Spaces yayınları yapabilme özelliğini devreye alacak ve kullanıcıların biletli bir Space’e girebilmesi için bir miktar ücret ödemesi istenecek.

2021 Eylül’ünde beklenen yeni iPhone’lara dair en net görüntülerden biri ortaya çıktı. Cihaz için kılıf üretecek şirketlere yönelik olarak tasarlandığı tahmin edilen bu “sahte” model, bu yılın iPhone serisi hakkında iki ipucu sunuyor.

Ortaya çıkan model, iPhone 13 Pro Max’e ait. Görüntülere bakıldığında ekrandaki çentiğin gözle görülür şekilde küçüldüğü, ayrıca arkada bulunan üç kameranın kayda değer şekilde büyüdüğü ortaya çıkıyor.

Facebook, 2020’nin Haziran ayından beri mücadele ettiği iOS 14’ün geçtiğimiz günlerde kullanıma sunulan kullanıcı takibi önleme özelliğine karşı yeni bir strateji uygulamaya koydu. Şirket, Facebook ve Instagram uygulamalarını iOS 14.5 sürümüyle kullanmaya başlayan kullanıcılara bundan böyle “uygulamanın ücretsiz kalmaya devam etmesine destek olmak için” ibaresini de içeren bir ileti gösterecek ve kullanıcılardan Facebook’a kendilerini takip edebilmesi için veri toplama izni vermesini talep edecek.

Netflix, Spotify gibi platformlardan tanıdığımız “Shuffle” özelliğine benzer bir özelliği kullanıma sundu. Şirket, uygulamanın son sürümünü indirenlere “Bir Şeyler Oynat” isimli bir buton sunarak kullanıcıların “Ne izlesem?” sorusunu sormalarına gerek kalmadan bir şeyler izlemelerine olanak tanıyor.

Türkiye bankacılık sektörü, Mayıs 2021 ile birlikte vatandaşlara şubeye gitmeden banka müşterisi olma imkânı sunmaya başlıyor. Birçok banka bu özelliğin tanıtımını medya ve internet üzerinden yapmaya başladı. Bu noktada Türkiye Bankalar Birliği, sunulan bu yeni imkânın esaslarını ve sürecin nasıl işlediğini tüm bankaları kapsayacak şekilde anlatan bir infografik yayımladı. 12 maddelik söz konusu infografik için bu linke tıklayabilir veya aşağıdaki görseli inceleyebilirsiniz.

UZAY

Dikkat, başımıza taş yağacak
Ata A. Uslu
 
Geçtiğimiz gün, Çin’in bir süredir çokça konuşulan ve 2022’de tamamlanması beklenen “Tianhe” isimli bir uzay istasyonu inşa etme projesi kapsamında ilginç ve endişe verici bir gelişme yaşandı. İstasyon için uzaya yollanan ilk modülü taşıyan roket kontrolden çıktı ve gövdesinin büyük bir parçası siz bu satırları okurken kontrolsüz bir şekilde yeryüzüne, üstümüze düşüyor. 

Düşen parça veya parçaların ne kadarının atmosferdeki düşüşleri esnasında yanacağı, ne kadarının ise yeryüzüne ulaşacağını henüz bilmiyoruz. Parçaların yere çarpış zamanı şimdilik 10 Mayıs 2021 (±2 gün) olarak hesaplanıyor. Tabii bu oldukça yakın bir tarih ve korkutucu. Gelişmenin ortaya çıkmasının ardından çeşitli uzmanlar konu hakkında fikir beyan edip “karaya düşme ihtimâli düşük” yorumları yapsalar da bu yorumlar henüz bir kesinlik taşımıyor. Zira şu anda saatte 27 bin kilometreden daha hızlı hareket eden bu cismin karşılaşacağı hava akım ve koşullarının rotasını nasıl etkileyeceğini kestirmemiz henüz mümkün değil. Yapılan “karaya düşmesi düşük bir ihtimâl” yorumları ise yalnızca Dünya yüzeyinin %29’unun karalarla kaplı olması gerçeğine dayanıyor…

Düşen roketin nereye çarpacağı henüz bilinmese de, karaya çarpma durumunda düşeceği menzil içindeki olası şehirler arasında New York, Madrid, Pekin gibi Kuzey Yarım Küre ve Wellington gibi Güney Yarım Küre şehirleri yer alıyor. Bu yüzden, ABD Savunma Bakanlığı Pentagon, roketin düşüşünü özel olarak gözlemlemeye başladı bile. Düşen gövdenin yüksekliği henüz yeterince azalmadığından nereye düşeceği ancak düşme günü netleştikten sonra hesaplanabilecek. Düşen parça, belirli bir yüksekliğin altına indiğinde yeryüzüne o gün içinde çarpacağı kesinleşecek ve astrofizikçilerin bu dev kütlenin düşeceği yeri hesaplayıp düşme bölgesinde yerleşim olması hâlinde bölge halkını uyarmak için yalnızca 6 saatleri olacak. Düşen roketin şu anki hızını, bulunduğu yeri ve an itibarıyla olan yüksekliğini bu linkten takip edebilirsiniz. Linkte insan yapımı diğer uydu ve gök cisimleri hakkında bilgiler de bulunuyor.

Çin, bu olaydan önce de aynı tip bir roketle benzer bir kaza yaşamış, kontrolden çıkan roketin çeşitli parçaları yeryüzüne düşüp Fildişi Sahili’ndeki birçok bina ve mala zarar vermişti. Kazada şans eseri yaralanan olmamıştı.

COVID-19

Koronavirüs aşılarının saklama koşulları
İpek Simay Gökulu
 

Geçtiğimiz yıl çeşitli kuruluşlarca “Yılın Kişisi” ödülü alan Dr. Özlem Türeci ve Prof. Dr. Uğur Şahin tarafından geliştirilen aşı da dâhil olmak üzere mRNA tipi aşılar, zayıflatılmış virüs içeren aşılardan (ör. Sinovac) daha hızlı üretilebilseler de ulaştırma ve saklama koşulları konusunda büyük bir dezavantajları bulunuyor. RNA molekülleri çok ince bir nükleotid zincirinden oluştuğu için hem birçok enzim tarafından parçalanabilme hem de şeker zincirlerindeki reaktif hidroksil grubundan dolayı kendi kendini hidroliz edebilme özelliğine sahip. Bu kırılganlık da Pfizer’in Covid-19 mRNA aşısının ortalama -70 santigrat derece sıcaklıkta saklanmasını gerektiriyor. Bu olağanüstü taşıma ve saklama koşulu gereksinimleri de aşının tedarik zinciri tasarımını, alışılagelmiş aşılardan onlarca kat daha zorlayıcı hale getiriyor. Dünyanın şimdilerde aşı tedariki konusunda karşı karşıya olduğu problemlerden birini de işte sözünü ettiğimiz bu taşıma ve saklama koşulları oluşturuyor. Dünyanın görece az gelişmiş ve maddi durumu iyi olmayan noktalarında soğuk zincir taşıma koşulları ve uygun saklama ekipmanları bulunmuyor.

Şüphesiz özel saklama koşulları aynı zamanda aşının ulaştırma maliyetini de kayda değer bir biçimde yükseltiyor. Öte yandan, 1849 kuruluş tarihli Pfizer’dan çok daha yeni bir biyoteknoloji şirketi olan Moderna’nın ürettiği koronavirüs aşısı, 30 güne kadar 2 ila 8 santigrat derece arasında saklanabiliyor. Bu durum Moderna’nın aşısının virüse karşı daha etkili olduğu anlamına gelmiyor fakat daha geniş ölçüde bir moleküler istikrara sahip olduğunu gösteriyor. Moderna’nın yalnızca 10 yıllık, küçük ölçekli bir şirket oluşu ve ürettikleri aşının özellikle ABD’de milyonlarca kişiye uygulandığı düşünüldüğünde bu çok büyük bir başarı ve inovasyon hikâyesi. Zaten taşıma koşullarındaki gelişim de Moderna’nın mRNA aşısını lipit nanoparçacık teknolojisiyle birleştiren inovasyonuyla mümkün olmuş. Bunun yanında onlarca farklı aşı da hâlâ geliştirme ve klinik araştırma sürecinde. Önümüzdeki günlerde dünyadan veya Türkiye’den yeni aşı müjdeleri alabiliriz gibi görünüyor.

REKABET 

Brüksel’in Apple Lansmanı
Sinan Lahur

Geçtiğimiz hafta Silikon Vadisi başta olmak üzere birçok teknoloji çevresi, Apple’ın yeni ürün lansmanı nedeniyle oldukça heyecanlıydı. Nitekim Apple’ın yeni lansmanı da oldukça renkli geçti ve iPad Pro’dan AirTag’e kadar birçok yeni ürün tanıtıldı.

Ancak Apple yönünden heyecanlı olan tek kesim teknoloji meraklıları veya Silikon Vadisi değildi. Zira, Spotify’ın Apple’ı Avrupa Komisyonu’na şikayet etmesiyle başlayan rekabet incelemesine yönelik olarak Margrethe Vestager açıklama yapacaktı. Beklenildiği gibi oldu ve Avrupa Komisyonu, Apple’in rekabet kurallarını ihlal etmiş olabileceğine kanaat getirdi ve şirkete iddianame olarak düşünebileceğimiz, statement of objections gönderdi.

Spotify’ın şikayeti
Süreç, Spotify’ın 2019 yılında Apple’ı Avrupa Komisyonu’na şikayet etmesiyle başlamıştı. Şikayette Apple’ın aplikasyon geliştiricileri ile yaptığı sözleşmelerde Apple’ın kendi Aplikasyon İçi Ödeme (In-App Purchasing System – IAP) sistemini dayattığı ve geliştiricilerden %30 komisyon aldığı ve geliştiricilerin kullanıcıları bilgilendirmesinin kısıtlandığı yer alıyordu. Ardından Apple, açıklama yayınlayarak App Store kullananların uygulamaya katkıda bulunması gerektiğini ve Spotify’in App Store sayesinde bu kadar büyüyebildiğini ifade ederek iddiaların haksız olduğunu ileri sürmüştü. Şikayet sonucunda ise Avrupa Komisyonu, Apple’ın App Store ve Apple Play faaliyetlerine soruşturma başlatmıştı. Soruşturmanın, yine Avrupa kamu otoritelerinin ABD’li teknoloji şirketlerine karşı sopa göstermesi olduğu ifade edilmişti.

7 Ekim 2019 tarihinde ise Spotify, “Time to Play Fair” isimli videoyu Youtube’a yükleyerek Apple’ın haksız uygulamalarını ifşa etmiş ve aralarındaki savaşa başka bir seviye kazandırmıştı. Videoda Apple’ın, Spotify’a yapılacak ödemelerde %30 komisyon alarak fiyatları yükseltmesi, Apple ödeme sistemleri dışında başka bir ödeme sistemini kullandırtmaması gibi sebeplerle Apple’ın Spotify’ın faaliyetlerini zorlaştırdığı ifade ediliyordu. İlaveten, App Store’un sahibi ve aynı zamanda Apple Music ile Spotify’in rakibi olmasından ötürü Apple’ın kendisine haksız avantaj sağladığı da belirtilenler arasındaydı.

Brüksel’in açıklaması ve Spotify cephesi
Gelinen noktada Avrupa Komisyonu iki yıllık uzun incelemesinin sonunda iddiaları ve bulguları ciddi bularak 30 Nisan 2021 tarihindeki basın açıklamasında Apple’ı, Avrupa Birliği rekabet hukuku kurallarını ihlal etmekle suçladı. Suçlamalarda Apple’ın müzik yayını (music streaming) pazarında hakim durumda olduğunu ve komisyon ve IAP uygulamalarının rakip music streaming şirketlerine zarar verdiğini ve Apple’ın kendini öne çıkardığını ifade etti. Spotify CEO’su ise Avrupalı aplikasyon geliştiricileri için adil bir ortam yaratılmasına tek adım kaldığını Twitter hesabından duyurdu.

Sonuç
Gelinen noktada, Komisyon’un iddiaları ve bulguları oldukça ciddi olsa da soruşturma sonlanmadan herhangi bir yorum yapmak zor. Apple’ın davranışları rekabet hukuku anlamında self-preferencing (kendi ürün ve hizmetlerini öne çıkarma) olarak adlandırılıyor ve son yıllarda dijital pazarlarda oldukça tartışılıyor. Özellikle Margrethe Vestager, kendini öne çıkarma olan davranışlarla dijital piyasalarda rekabetin bozulmasına oldukça karşı. Apple cephesinden henüz bir açıklama gelmemiş olsa da teknoloji çevreleri Avrupa Komisyonu’nun müdahalesinin olası Apple’ın iş modelini kökten değiştirebileceğini belirtiyor. Şüphesiz ki soruşturmanın sonuçları rekabet hukuku ve dijital piyasalar açısından birçok tartışmayı alevlendirecek.