ABD ve Çin arasındaki gerginlik şiddetini arttırarak devam ederken, bu çekişmenin etkilerinin hissedildiği alanların da sayısı giderek artıyor. Ticari, askeri, hukuki ve hatta sportif konuları dahi derinden etkileyen bu kutuplaşmanın en çok hissedildiği sektörlerden birinin yüksek teknoloji sanayi olduğu söylenebilir. Yüksek teknoloji sanayi kapsamında değerlendirilecek çip ve çip üretimi konusu ise son yıllarda bu kutuplaşmanın merkezindeki konulardan birini oluşturuyor. Günümüzde; arabalardan akıllı telefonlara, bilgisayarlardan askeri teçhizatlara kadar bütün yüksek teknoloji ürünü cihazların kullandığı çipler, beklentilerin üzerinde yükselen talep, hammadde temini sorunları ve Covid-19 nedeniyle hasar gören uluslararası tedarik zincirleri gibi konular sebebiyle geçtiğimiz aylardan beri gündemde kendine genişçe yer bulmakta.
Gelinen noktada; artık dünyada bir çip kıtlığı sorunu yaşanıyor ve bu durumun en az iki yıl daha devam etmesi bekleniyor. Peki bu “çip kıtlığının” sebepleri neler ve ülkeler bu duruma nasıl tepki veriyor?
Çipin jeopolitiği
Çip üretim ve tedarik maliyetlerinin artması yanı sıra, dünyada çip üretiminin yoğunlaştığı ülkeler ve şirketlerin kimlikleri de çip tedarikinin gündeme oturmasının en önemli sebeplerinden biri. Bunun sebebi; çip üretim zincirinin büyük bir kısmının belirli şirketler ve ülkelerce sağlanıyor olması. 2021 senesine ait verilere göre;
- Tayvan ve Güney Kore menşeili şirketler, dünyadaki çiplerin %81’ini üretiyor.
- Pastanın geri kalan payını ise çoğunlukla Çin ve ABD’li üreticiler dolduruyor.
- Tayvan menşeli Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC), dünyada üretilen çiplerin neredeyse yarısını üretiyor. TSMC’yi %10’luk pazar payı ile Samsung takip ediyor.
- Tayvan ve Güney Kore menşeili çip üreticisi şirketlerin üretim bandı, yazılım ve benzeri ekipmanlarının %70’ini ise üç ABD, bir Japonya ve bir AB şirketi sağlıyor.
Dolayısıyla çip üretim sektörü ABD, Tayvan, Güney Kore, AB ve Japonya ekseninde şekilleniyor.
Çip üretim sektörü, geçtiğimiz yıl tüm dünyayı sert bir biçimde etkileyen ve hala da etkilerini sürdüren Covid-19 salgınından ciddi bir boyutta etkilendi. Salgın sebebiyle faaliyetlerini durduran fabrikalar ve tedarik zincirinde yaşanan sorunlardan dolayı beklenenin altında çip üretimi gerçekleşmişti. Fakat her ne kadar salgın sanayi üretimi endeksindeki etkisini giderek yitirse de, hayat tarzımızda yarattığı değişiklikler için aynı durum söz konusu değil. Evlerde geçirilen zamanın giderek artması, uzaktan eğitim ve uzaktan çalışma zorunluluklarının doğması ve gelişmiş ülkelerin vatandaşlarına doğrudan maddi destekte bulunması gibi unsurlar uluslararası elektronik talebinde rekor artışa sebep oldu. Bilgisayar, televizyon, akıllı telefon, oyun konsolu ve hatta araba gibi yüksek teknoloji ürünlerinin her birinde yaşanan talep patlamasına çip üretim sektörü artık yetişemiyor. Özellikle araba üretim sanayisini adeta durdurma noktasına getiren çip kıtlığının gelecek aylarda benzer ürünlerin de fiyatlarını ve stok durumlarını etkileyeceği belirtiliyor.
Durumun ciddiyeti, başta ABD ve Çin olmak üzere yüksek teknoloji ürün üreten ülkeleri alarma geçirmiş durumda. Zira bahsedildiği üzere çoğu ülke bu çipleri ya doğrudan üretmiyor, ya da ihtiyacı kadar üretemiyor.
Ulusal çip stratejileri
Bütün yüksek teknoloji ürünlerinin ortak ihtiyacı olan çiplerin arzının yarattığı ve yaratacağı sıkıntıların en aza indirilmesi, bu ürünleri üreten ülkelerin en önemli gündemlerinin başında geliyor. Trump yönetimi sırasında uygulanan ve üretim ağını ABD topraklarına geri getirmeyi hedefleyen politikaları büyük oranda devam ettiren Biden yönetimi, geçtiğimiz haftalarda çip üretimi için ciddi bir hamle attı. Dünyanın en önemli çip firmalarından biri olan ABD menşeili Intel, Arizona eyaletine tam 50 milyar dolar yatırım yaparak iki adet çip fabrikası kurma kararı aldığını açıkladı. Cumhuriyetçi ve Demokrat siyasetçiler tarafından da geniş bir destek bulan bu yatırım sayesinde ABD’nin dünya çip üretim pazarındaki payını arttırması ve dışarıya bağımlılığını azaltması bekleniyor. Biden yönetimi ayrıca geçtiğimiz aylarda ABD müttefiki ülke temsilcileri ve ileri gelen çip üreticileri ile bir araya gelerek uluslararası iş birliği sözünü yinelemiş, ve halihazırda devam eden çip kıtlığını mümkün olduğu kadar kısa bir sürede yenme temennisinde bulunmuştu.
Biliyoruz ki; ABD ve müttefiklerinin işbirliği kapsamında değerlendirdiği konulardan biri ise Çin ile içinde bulunduğu ticaret savaşı. Çip sektöründe söz sahibi olan ülkelerin hepsinin ortak özelliklerinden biri de Çin ile yaşadıkları, en ufak tabir ile, anlaşmazlıklar.
ABD ve Çin arasında Trump döneminde başlayan ve Biden döneminde de hız kesmeden devam eden ticaret savaşının en ses getiren kararlarından biri, ABD’nin bazı Çinli teknoloji firmalarına çip ve benzeri yüksek teknoloji ürünlerinin satışını yasaklayan kanunu yürürlüğe koyması olarak belirtilebilir. Hukuki dayanağını bu şirketlerin Çin Komünist Partisi iştirakı olduğu ve/veya Çin Komünist Partisi ajandasına uygun hareket ettikleri, bu durumun da ABD ulusal güvenliğini tehlikeye attığı iddiasından alan bu düzenleme kapsamında ABD’de üretilen hiçbir yüksek teknoloji ürünü başta Huawei olmak üzere büyük Çin teknoloji şirketlerine satılamıyor. Fakat, bu düzenleme pastanın çoğunluğunun sahibi Tayvan ve Güney Kore gibi ülkeler için bağlayıcı değil. Yine de, özellikle Tayvan’ın Çin Komünist Partisi ile olan ilişkileri göze alındığında ABD müttefiki bu ülkelerin bu düzenlemeye uygun hareket ettikleri gözlemlenebilir. Nitekim dünyanın en büyük çip üreticisi TSMC, geçtiğimiz günlerde ABD’nin yasaklarına uyumlu bir karar ile Çinli bir yüksek teknoloji firmasına olan satışlarını durdurdu. Aynı hafta bazı Cumhuriyetçi Parti meclis üyeleri, bu yasağın ABD’de üretilen ürünlerin yanı sıra ABD malları kullanılarak başka bir ülkede üretilen ürünleri kapsaması gerektiğini de savundu.
Çip tedarik zincirinde ABD’nin payının yüksek olduğu biliniyor. Bu, yasağın sınırının bir hayli genişlemesi demek.
Bütün bu gelişmeler Çin’in çip konusunu ulusal güvenlik ajandasına sokmasına ve çip üretimi yatırımlarını arttırmasına sebep oldu. Geçtiğimiz aylarda açıklanan Çin’in 14. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın en önemli hedefi yüksek teknoloji üretimini ulusallaştırmak ve bu konuda dışa bağımlılığı azaltmak olarak belirtiliyor. Fakat uzmanlar; bu hedefin pek de gerçekçi olmadığını ve 5 yıldan çok daha fazla zamanın gerektiğini belirtiyor. Sebebi, Çin’in son yıllardaki tutumu ile tüm okları üzerine çevirmiş olması ve çip sektöründe lider ülkelerin Çin’in gerekli ilerlemeyi kaydetmesi için gerekli alt yapıyı paylaşmaya hiç niyeti yok gibi duruyor.
