Geçtiğimiz günlerde İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) 28 yıldır âtıl duran Hasanpaşa Gazhanesi’nin restorasyon çalışmalarını tamamladı. Alan, yapılan yeni düzenlemeyle çevresinde sergi ve konferans gibi çeşitli etkinliklerin de düzenlenebileceği bir iklim müzesi olacak.
Peki nedir bu Hasanpaşa Gazhanesi’nin önemi?
16. yüzyıla kadar geceleri karanlığa teslim olan İstanbul sokaklarında güvenlik çok büyük bir sorundu. Öyle ki IV. Murad, tarihe geçecek bir kararla geceleri sokağa fenersiz çıkılmasını yasaklamasına rağmen İstanbullular, geceleri ışığa kavuşmak için 19. yüzyılın ortalarında Dolmabahçe Sarayı’nın inşasını beklemek zorunda kaldılar. Padişahın yaz-kış yaşaması için tasarlanan Dolmabahçe Sarayı’nın ısıtma ve aydınlatma ihtiyacı, Osmanlı’nın yepyeni bir enerji kaynağıyla tanışmasını sağladı. 1855’te sarayın hemen arkasına, Nişantaşı’na uzanan yokuşa yapılan Osmanlı’nın ilk hava gazı fabrikası, İstanbul sokakları için aydınlık bir geleceğin habercisi oldu.
-
Hava gazı: Siyah kömür veya linyit düşük oksijenli ortamda ısıtıldığında hidrojen (H2), metan (CH4) , karbondioksit (CO2), karbonmonoksit (CO) ve su buharından (H2O) oluşan bir karışıma dönüşür. Hava gazı da denen bu gaz karışımı, bina ısıtmasında, gazlı fırınlarda, gaz lambalarında ve elektrik üretiminde de kullanılabilir. Hatta ihtiyaç duyulursa hidrojen oranı zenginleştirilerek hidrojen üretiminde de kullanılabilir.
-
Gazhaneler: İlerleyen dönemlerde zamanın İstanbul Belediye Başkanı’nın padişah Sultan Abdülmecid’ten rica etmesi üzerine Dolmabahçe Gazhanesi’nde üretilen hava gazı, başta İstiklal Caddesi olmak üzere çeşitli sokakların aydınlatılması için kullanılır. Zaman içinde ülke genelinde, Anadolu yakasının ihtiyaçlarını karşılamak üzere inşa edilen Kuzguncuk Gazhanesi de dahil, pek çok havagazı üretim tesisi kurulur.
-
Hasanpaşa: Osmanlı endüstriyel mimarisinin eşsiz bir örneği olan Hasanpaşa Gazhanesi 19. yüzyılın başlarında Anadolu Yakası’nda ortaya çıkan yoğun gaz talebinin karşılanması için Kadıköy’de inşa edilir. Çeşitli kurumlarca işletildikten sonra bölgede gaz ihtiyacının azalması dolayısıyla 13 Haziran 1993 tarihinde faaliyetleri sonlandırılır. 19. yüzyıl teknolojik gelişmelerini çehresinde en muazzam şekilde yansıtan yapının zaman içinde gazometreleri sökülerek satılır ve tesis bir hurda deposuna dönüşür. Ancak Hasanpaşa Gazhanesi’nin kaderi, yok olup giden diğer gazhanelerden farklı olacaktır.
-
Mücadele: Hasanpaşa halkı ve çeşitli meslek odaları, 1996’da ilk kez bir araya gelerek bu tarihi mirası hayata kazandırmak, fabrika alanının kültür merkezi ve yeşil alan olarak kullanılmasını sağlamak amacıyla çalışmalarını İBB’yle paylaştı. 2005’te İETT bünyesinde olan arazinin mülkiyeti İBB’ye geçirilerek restorasyon çalışmaları başlatıldı. 2011’de Avrupa Kültür Başkenti konseptinde tekrar çıkılan restorasyon projesi ihalesi iptal edilmek zorunda kaldı.
-
Yeniden doğuş: En son enerji müzesi olacağı ilan edilen gazhanenin yeni belediye yönetimi zamanında iklim değişikliği müzesi olması kararlaştırıldı. İBB, 32 bin metrekarelik alanda bulunan iki yapının içinde iklim krizi temalı sergilerin olacağını, aynı temanın alandaki atölye, restoran, kafe, tiyatro, kütüphane gibi diğer yapılara da yansıtılacağını belirtti. Gelecek adımlarda tamamen yeşil konsept ile şekillendirilmesi düşünülen hava gazı fabrikası, yerli tohumların üretileceği bitki, meyve ve sebzelerin de satılacağı çok işlevli bir alan olarak kullanılabilecek.
