Geçtiğimiz yıl çeşitli kuruluşlarca “Yılın Kişisi” ödülü alan Dr. Özlem Türeci ve Prof. Dr. Uğur Şahin tarafından geliştirilen aşı da dâhil olmak üzere mRNA tipi aşılar, zayıflatılmış virüs içeren aşılardan (ör. Sinovac) daha hızlı üretilebilseler de ulaştırma ve saklama koşulları konusunda büyük bir dezavantajları bulunuyor. RNA molekülleri çok ince bir nükleotid zincirinden oluştuğu için hem birçok enzim tarafından parçalanabilme hem de şeker zincirlerindeki reaktif hidroksil grubundan dolayı kendi kendini hidroliz edebilme özelliğine sahip. Bu kırılganlık da Pfizer’in Covid-19 mRNA aşısının ortalama -70 santigrat derece sıcaklıkta saklanmasını gerektiriyor. Bu olağanüstü taşıma ve saklama koşulu gereksinimleri de aşının tedarik zinciri tasarımını, alışılagelmiş aşılardan onlarca kat daha zorlayıcı hale getiriyor. Dünyanın şimdilerde aşı tedariki konusunda karşı karşıya olduğu problemlerden birini de işte sözünü ettiğimiz bu taşıma ve saklama koşulları oluşturuyor. Dünyanın görece az gelişmiş ve maddi durumu iyi olmayan noktalarında soğuk zincir taşıma koşulları ve uygun saklama ekipmanları bulunmuyor.
Şüphesiz özel saklama koşulları aynı zamanda aşının ulaştırma maliyetini de kayda değer bir biçimde yükseltiyor. Öte yandan, 1849 kuruluş tarihli Pfizer’dan çok daha yeni bir biyoteknoloji şirketi olan Moderna’nın ürettiği koronavirüs aşısı, 30 güne kadar 2 ila 8 santigrat derece arasında saklanabiliyor. Bu durum Moderna’nın aşısının virüse karşı daha etkili olduğu anlamına gelmiyor fakat daha geniş ölçüde bir moleküler istikrara sahip olduğunu gösteriyor. Moderna’nın yalnızca 10 yıllık, küçük ölçekli bir şirket oluşu ve ürettikleri aşının özellikle ABD’de milyonlarca kişiye uygulandığı düşünüldüğünde bu çok büyük bir başarı ve inovasyon hikâyesi. Zaten taşıma koşullarındaki gelişim de Moderna’nın mRNA aşısını lipit nanoparçacık teknolojisiyle birleştiren inovasyonuyla mümkün olmuş. Bunun yanında onlarca farklı aşı da hâlâ geliştirme ve klinik araştırma sürecinde. Önümüzdeki günlerde dünyadan veya Türkiye’den yeni aşı müjdeleri alabiliriz gibi görünüyor.
