Novus Yeşil’den herkese merhaba!
Bir zamanların sevilen şarkısı Barbie Girl, “hayat plastik, ve fantastik” derken belki de istemsizce 90’ların ve 2000’lerin pervasızca tüketim düzenine ışık tutuyordu. İnsanların asla sonucunu düşünmeden plastik kullandıkları, çöplerimizin tavan yaptığı dönemlerdi bunlar. Peki neredeyse genlerimize işlemiş bu alışkanlıklarımızı değiştirebilir miyiz? Çözüm yine şarkının içinde saklı sanırım: “hayal et, hayat senin yaratımın”.
Bu haftanın konuları;
🛢️🥤🗑️Plastiğin yolculuğu
🚢 Türkiye’nin plastik çöp ithalatı
♻️ Sürdürülebilir Legolar
Keyifli okumalar,
Yörükcan
GELİŞMELER
- Türkiye: Tarım ve Orman Bakanlığı, susuzluk riskinin yüksek olduğu 10 il ve 45 ilçe için önlem çalışmalarının başlatıldığını duyurdu. Bakanlıktaki çeşitli müdürlükler tarafından yürütülen analizler sonucunda bu bölgelerde yeraltı sularının tarımsal sulama için yetersiz olduğu tespit edildi. Küresel iklim değişikliğine atıfta bulunan bakanlık, önlemler kapsamında bölgelerde az su tüketen mercimek gibi mahsullerin teşvik edileceğini, mısır gibi çok su tüketen ürünlerin desteklenmeyeceğini açıkladı. Damlama sulama yönteminin önemini vurgulayan bakanlık, meteorolojik kuraklığın bazı bölgelerde tarımsal kuraklığa dönüştüğünü gözlemlediklerini belirtti.
- Yenilenebilir enerji: Uluslararası Enerji Enstitüsü’nün (IEA) hesaplarına göre 2020’de yenilenebilir enerji artışı 1999’dan beri en hızlı şekilde gerçekleşti. Küresel pandeminin olumsuz etkilerine rağmen geçen sene Çin, Avrupa ve ABD’deki yeni rüzgar ve güneş enerjisi projeleri %45 arttı. Toplam rüzgar enerjisi üretimi ikiye katlanırken, güneş enerjisi kurulumu ise %50 hızlandı. Bunun üzerine IEA önümüzdeki senelerde yenilenebilir enerji tahminlerini %25 yükseltti. IEA başkanı, Fatih Birol, ülkelerin bu momentumu devam ettirerek yatırımı teşvik edecek politikalar geliştirmeleri gerektiğini söyledi.
- Stratosfer: Bilim insanları ilk kez atmosferin stratosfer tabakasının iklim değişikliğine bağlı olarak küçüldüğünü gözlemledi. Atmosferin ilk 20 kilometresini oluşturan troposfer, insanların yaşadığı ve karbondioksit salınımları sebebiyle küresel ısınmanın deneyimlendiği katman. Fakat, bilim insanları, uydulardan elde edilen verilerle bu katmanın ısınmaya bağlı genleştiğini ve 20-60 kilometre yükseklikteki stratosferi sıkıştırdığını kanıtladılar. Ozon tabakasını da barındıran stratosferin değişmesi uydu fırlatmaları, GPS ve yörünge hesaplamalarını etkileyebilir. Mevcut durumda 2080’e kadar stratosferin bir kilometre kadar daralması mümkün.
- Kömür: Bu Kasım İskoçya’nın Glasgow şehrinde Birleşik Krallık’ın ev sahipliğinde gerçekleşecek en büyük küresel iklim değişikliği konferansının (COP 26) başkanı, Alok Sharma, tüm ülkeleri kömürü tarihe gömmeye davet edecek. Birleşik Krallık, bu konferansta ve öncesindeki G-7 ve G-20 zirvelerinde gelişmiş ülkeleri kömür kullanımını bitirmek için ikna etmeye çalışacak. Geçen ay ABD’de yapılan iklim zirvesinde Güney Kore ve Asya Kalkınma Bankası kömürün finansmanını durduracaklarını, Çin ise 2025’den sonra kömür kullanımının azalmaya başlayacağını açıklamıştı.
- Lego: Dünyanın ünlü oyuncak markası Lego, 2030’a kadar ürünlerinin tamamını sürdürülebilir malzemelerden üretmeyi hedeflediğini açıkladı. Bu hedefe ulaşmak için Danimarka’da 150 milyon dolar yatırım yaparak bir araştırma merkezi kuran Lego, ilk değişikliği %98’i şeker kamışı bazlı olan bir plastik ile ağaç şeklindeki parçalarında yaptı.
PLASTİKLER
Plastiğin Yolculuğu
Seda Sarp
Dünyada her yıl 300 milyar ton plastik atık üretilmekte. Bu, yaklaşık 11 milyon adet Özgürlük Anıtının ağırlığına eşdeğer. Ancak tüm bu plastiğin sadece %10’dan az bir kısmı geri dönüştürülüyor. Ülkemizde ise geri dönüşüm kavramını toplumun yaklaşık üçte biri hiç duymamış. O zaman, geri dönüştürülmeyen plastiklere ne oluyor?
Geleneksel atık yönetimine göre, ömrü biten plastikler ya toprağa gömülür ya da yakılır. Gömülen atıklar plastiğin çeşidine göre 20-500 yıl arası bir sürede parçalanarak toprağa ve denizlere karışır. Parçalanma sürecinde 5 milimetreden daha küçük hale gelen mikroplastikler ise içtiğimiz ve kullandığımız suya karışarak vücudumuza girer.
Öte yandan plastik atıkların yakılması, çöpü bertaraf etmenin yanı sıra sürdürülebilir elektrik ve ısı enerjisi de üreterek maliyetleri azaltabilir. Ancak, plastikler fosil yakıtların işlenmesiyle üretildikleri için yakıldığında karbon salınımına sebep olur. Ayrıca, plastik yakım tesislerinin karlı bir şekilde çalışabilmesi için devamlı bir çöp girdisi olmalıdır. Bunun için yakım şirketleri plastik çöp ithalatına başvurmaktadır.
Birleşmiş Milletlere göre dünyada günümüze kadar üretilen tüm plastiklerin %79’u çöplüklerde biriktirildi ya da gömüldü, %12’si yakıldı, %9’u ise geri dönüştürüldü.
Peki neden plastik geri dönüşümün oranı bu kadar az?
Plastiğin türü geri dönüştürülüp dönüştürülemeyeceğini belirler. Plastik üretiminin %90’ını ısınınca eriyen ve başka ürünler elde etmek için yeniden şekillendirilebilen termoplastikler oluşturur. Ancak termoplastiklerin tamamı geri dönüştürülemez. Bu plastikler 1’den 7’ye kadar derecelendirilir ve bu sayılar plastiğin cinsini ifade eder. Plastiğin derecesi yükseldikçe geri dönüştürülebilme oranı azalır. Geriye kalan %10’lu plastik ise, elektrik kablolarında, boru ve iplik yapımında kullanılan termoset denen plastiklerdir. Bu plastikler ısınınca erimez, çatlar ve kırılır. Bu sebeple de geri dönüştürülemez.
Geri dönüşümün az olmasının bir diğer sebebi de kontamine olan plastik atıkların geri dönüştürülememesidir. İçinde ya da üzerinde gıda kalıntıları bulunan atıkları geri dönüştürebilmek için geri dönüşüm şirketlerinin bu plastikleri temizlemesi gerekmektedir. Yüksek enerji gereksiniminden dolayı halihazırda maliyetli olan geri dönüşüm sürecine fazladan temizlik basamağının eklenmesi şirketlere pek cazip gelmemektedir. Artan maliyet sebebiyle yükselen geri dönüştürülmüş plastik fiyatı ise endüstriyel şirketleri ve tüketicileri geri dönüştürülmüş plastik satın almaktan uzaklaştırmaktadır. Bu yüzden, plastiklerin geri dönüşümüne katkı sağlayabilmemiz için kendi atıklarımızı temizledikten sonra ayrıştırmamız gerekir.
Fakat dünyadaki plastik atık miktarını azaltmanın en basit yolu plastik kullanmamaktır. Küresel plastik ekonomisini musluğu açık, dolu bir küvete benzetirsek, günümüzün sürdürülebilir plastik atık yönetimi bir çay kaşığı ile küveti boşaltmaya çalışmak gibidir. En azından musluğu kısabilirsek – yani yeni plastiklere talebi azaltırsak- küvetin taşmasını önleyip onu bir gün tamamen boşaltabiliriz.
İTHALAT
Türkiye’nin Plastik Çöp İthalatı
Seda Sarp
İtalya’dan ölü bir kuş, Birleşik Krallık’tan kullanılmış Covid-19 testi, Almanya’dan gübre… bu üçünün ortak noktası nedir? Türkiye’nin hepsini plastik atık adı altında ithal etmiş olması!
Geri dönüşüm için gerekli olan yüksek maliyetler sebebiyle çoğu gelişmiş ülke, geri dönüştürülebilir atıkların tamamını kendisi işlemektense bir kısmını başka ülkelere göndermeyi tercih ediyor.
Üç yıl öncesine kadar atık ithalatının lideri olan Çin, atıkların çevreye verdiği zarar sebebiyle 2018’de tüm ithalatı yasaklamaya karar verdi. Bu karar üzerine gelişmiş ülkeler yüzünü Malezya, Vietnam ve Tayland gibi Güney Doğu Asya ülkelerine çevirdi. Ancak, geri dönüştürülebilir plastik yerine Kanada’dan gönderilen konteynerlerden gazete kağıtlarından bebek bezine envai çeşit çöp çıkması üzerine Filipinler 69 konteyner çöpü Kanada’ya iade etti. Malezya ve Endonezya da dünyanın çöplüğü olmak istemediklerini belirterek atıkları kabul etmemeye başladı. Dolayısıyla gelişmiş ülkeler çöpleri için yeni hedef arayışına girdi. Bunlardan biri de Türkiye’ydi.
Eurostat’ın verilerine göre Türkiye, 2020’de Avrupa Birliği ülkeleri ve Birleşik Krallık’tan, önceki yıla göre %13 artışla, toplam 659 bin 960 ton plastik atık ithal etti. Son 16 yılda ise Türkiye’nin plastik atık ithalatı 196 kat artış gösterdi. Türkiye, 2020 yılında Avrupa’dan en çok plastik atık alan ülke olarak Avrupa’nın plastik atık ihracatının %28’ini karşıladı.
Basel Sözleşmesine göre plastik atıkların ticareti ancak geri dönüşüm garantisi verilirse yapılabilir. Ancak, Türkiye’ye gönderilen bir çok geri dönüştürülemeyen atık, ithalatçı şirketler tarafından yasadışı bir şekilde yakılıyor ya da gömülüyor. Greenpeace, 2019’da İzmir-Kemalpaşa’da yaptığı bir araştırmada bir evin arka bahçesinde, eski bir tavuk çiftliğine ait tonlarca plastik çöp keşfetti. Bu çöpler artık etraftaki tarım arazilerine yayılmaya başlamıştı. Bu şekilde yasa dışı atık sahaları Adana ve Mersin’de de bulunuyor. Greenpeace’in geçtiğimiz Mart ayında yayınladığı bir rapora göre ise plastik atıkların bir kısmı Türkiye’de geri dönüştürülmek yerine yollara, tarlalara ve su kaynaklarına atılıyor veya yakılıyor. Raporda Akdeniz kıyılarında da, Birleşik Krallık’ta üretilmiş bir koronavirüs testi de dahil olmak üzere ithal edilen atıkların sahil boyunca uzandığı ifade ediliyor.
Yani Birleşik Krallık’taki bir tüketici, çöplerini geri dönüşüm için ayrıştırmış bile olsa, o çöp Türkiye’de bir yol kenarında ya da bir tarlada yanarken bulunabiliyor.
Türkiye’de plastik kirliliği üzerine araştırmalar yapan, Çukurova Üniversitesi’nden Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, BBC Türkçe’ye verdiği bir röportajda devlet teşviği ile sayısı artan geri dönüşüm tesislerinde nedeni bilinmeyen yangınların artmasına dikkat çekiyor. Sadece 2021’de 40’tan fazla yangın çıkmasının yanı sıra bazı tesislerde 2-3 yangın çıktığını belirten Gündoğdu, Türkiye’de yakılması yasak olan ithal plastik atıkların bu “yangınlar” ile bertaraf edildiğine dair şüpheler olduğunu ifade ediyor. Zira bu atıklar yandığında çevreye büyük miktarda karbon ve mikroplastik salıyor, zehirli olabilecek metallerden pestisitlere kadar çok sayıda kirleticinin havaya ve su kaynaklarına karışmasına yol açabiliyor.
Son dönemde artan tepkilerle birlikte Çevre ve Şehircilik Bakanlığı plastik atıklarla ilgili adımlar attı. Aralık 2019’da kotalı atık ithalatı genelgesi yayımlandı ve şirketlerin ithal plastik kotası %80 olarak belirlendi. 2020’de ise kota %50’ye düşürüldü. Yani yurtdışından getirilebilecek plastik atık miktarı daha da azaltıldı. Geçtiğimiz hafta ise Ticaret Bakanlığı tarafından plastik tüp, boru, poşet, plastik şişe yapımında kullanılan polietilen atık ithalatı yasaklandı.
Ancak son yıllarda denetimsiz artmış olan yasa dışı geri dönüşüm tesislerinin bu düzenlemelerden ne kadar etkilendiği ve düzenlemeyle birlikte gelen yaptırımların ise ithalatçı şirketlere olan etkisi henüz belirsiz.
BİLİYOR MUSUNUZ?
-
Biyobozunur (İng: Biodegradable) plastik ve biyoplastik (İng: Bioplastic) sıkça karıştırılan ama birbirlerinden çok farklı kavramlar. Biyoplastik, bitkilerden elde edilen karbon zincirleri ile üretilen plastiklerdir ve doğada kolayca çözünebilir. Biyoplastikler, geri dönüştürülemez ancak kompost yapılabilir. Biyobozunur plastikler ise doğada kolay parçalanabilmesi için kimyasal katkı maddesi eklenmiş fosil bazlı plastiklerdir. Fakat, doğada kolay parçalanması yok olduğu anlamına gelmez. Aksine mikroplastiklere dönüşerek yok edilmesi imkansız bir hale gelir ve içerdikleri kimyasallar sebebiyle çoğu geri dönüşüm şirketi tarafından kabul edilmez.
-
2017’de Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülen bir araştırmada katılımcılara “atıklarla, geri dönüşümle ilgili ne düşünüyorsunuz, neyi biliyorsunuz?” sorusu yöneltildiğinde toplumun yarıya yakını geri dönüşüm kutularını kullandığını, %30’a yakın kısmı da bu kavramı hiç duymadığını ifade etti.
