Zafer, hezimet, gizli maddeler ve daha nicesi.
Bu kavramlar, Türkiye kamuoyunun 1923 tarihli Lozan Antlaşması’nı bugün tartışırken en çok kullandığı kelimeler arasında geliyor. Geçtiğimiz hafta, 24 Temmuz 2021 tarihinde, imzalanışının 98. yıl dönümünü andığımız Lozan Barış Antlaşması’na dair bir çok efsane ve eksik bilgi tekrar gündeme geldi. Mustafa Kemal Atatürk’ün Nutuk adlı eserinde “Efendiler, iki devirden ibaret olup sekiz ay devam eden Lozan Konferansı ve neticesi dünyanın malûmu bulunan bir keyfiyettir.” ifadeleri ile tanımladığı Lozan Antlaşması’na dair incelenecek bazı sayılar ise hem günümüz tartışmalarına, hem de belgenin tarihine ışık tutuyor.
Bu kapsamda Lozan’ı daha iyi anlamak için 4 – 8 – 143 – 71 – 2023 sayıları ile antlaşmayı değerlendirelim.
4 – İsviçre’nin En Büyük 4. Kenti: Lozan
Lozan (Lausanne), İsviçre’nin Vaud Kantonu’nun başkenti ve aynı zamanda İsviçre’nin de en büyük 4. kenti. Özellikle uluslararası spor hukuku olmak üzere uluslararası hukuk alanında dünyanın önde gelen şehirlerinden biri olan Lozan, Uluslararası Olimpiyat Komitesi’ne ve Uluslararası Spor Tahkim Mahkemesi’ne de ev sahipliği yapıyor. Ülkenin en büyük gölü olan Cenevre Gölü’ne de sınırı olan Lozan’ın giderek bir turizm merkezi haline geldiği belirtiliyor.
Uluslararası anlaşmalar ve protokoller çoğu zaman imzalandıkları şehir ile beraber anılıyorlar. Uluslararası hukukta tarafsızlığı ve hukuka saygısı ile özel bir yeri olan İsviçre’nin Lozan kenti ise 1920’de imzalanan fakat yürürlüğe girmeyen Sevr Antlaşması’na alternatif olması beklenen bir anlaşma için taraflarca belirleniyor.
8 – Lozan Antlaşması’ndaki İmzacı Ülke Sayısı
Lozan Antlaşması, 24 Temmuz 1924 tarihinde İsviçre’nin Lozan kentindeki Rumine Sarayı’nda 1. Dünya Savaşı’nı kazanan İtilaf Devletleri ve Kurtuluş Savaşı’nın galibi Türkiye Cumhuriyeti tarafından Fransızca dilinde imzalanıyor. Fransa, İngiltere, İtalya, Japonya, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya ve Türkiye tarafından imzalanan bu belge, bir sene sonra yürürlüğe giriyor.
143 – Lozan Antlaşması’ndaki Madde Sayısı
Lozan Antlaşması tam olarak 143 madde içeriyor. Türkiye’nin hukuki durumu, Osmanlı İmparatorluğu’nun borçları ve üstlendiği sorumluluklar, Türkiye’nin sınırı, geçmiş dönemde yürürlüğe sokulan kapitülasyonlar, boğazlar, Hatay ve Osmanlı İmparatorluğu sırasında meydana gelen tartışmalı olaylara dair belirsizlikleri içeren bu 143 maddelik antlaşma, bir nevi Türkiye’nin uluslararası sisteme girişininin de başlangıcı oluyor. Antlaşma kapsamında tam olarak karara bağlanamayan Boğazlar ve Hatay sorunları ise daha sonraki yıllarda (1936 ve 1939) yine Lozan Antlaşması’nda atılan temeller üzerinden karara bağlanıyor.
71 – “Lozan’ın Gizli Maddeleri Yoktur” Demeyenlerin Oranı
Türkiye’de artık şehir efsanesi haline gelmiş konulardan biri ise Lozan’ın gizli maddeleri olup olmadığı meselesi. Detaylı bir cevap gerektirmeyen ve özellikle geçtiğimiz onyıl iyice popülerleşen bu asılsız iddianın toplumda bulduğu karşılık ise son derece ilginç.
Geçtiğimiz sene Lozan Antlaşması’nın 97. senesi kapsamında İstanbul Ekonomi Araştırmaları’nın gerçekleştirdiği komplo teorileri anketinde ortaya çıkan sonuçlar bu efsanenin toplumda ne derece önemsendiğini kanıtlar nitelikte. Lozan’a dair efsaneler, dünyayı ve Türkiye’yi kasıp kavuran COVID-19 salgını ve ülkemizdeki bor madenlerine dair soruların sorulduğu bu anket geçtiğimiz aylarda kamuyla paylaşıldı. Katılımcıların “Lozan’ın 2023’te devreye girecek gizli maddeleri var.” cümlesine katılmama oranının ancak %29’u bulabildiği bu anket, her 4 kişiden 3’ünün konuya dair şüpheleri olduğunu veya gizli maddelerin varlığına inandığını ortaya seriyor.
2023 – Mitolojik Bir Sayı
1923 senesinde imzalanan Lozan Antlaşması’nın Türkiye Cumhuriyeti tarihinde oldukça önemli bir yeri olduğu bir gerçek. Hem cumhuriyetin kuruluşunun hem de Lozan Antlaşması’nın 100. yıldönümü olması sebebi ile hakkında çok sayıda efsanenin oluşturulduğu 2023 senesine dair bazı beklentiler şu şekilde:
- Lozan Antlaşması’nın gizli maddeleri devreye girecek,
- Lozan Antlaşması otomatik olarak etkisiz hale gelecek,
- Lozan Antlaşması’nın etkisiz hale gelmesi ile Türkiye madenlerini kullanabilecek,
- Lozan Antlaşması’nın etkisiz hale gelmesi ile Türkiye sınırlarını genişletebilecek, ve daha nicesi.
Bütün bunların ve dahasının asılsız olduğu antlaşmaya dair bu efsanelerin kaybolup gitme ihtimali imkansız görünüyor – kesin olan tek şey ise aynı sene aynı tarihlerde aynı iddiaları yine konuşacak olmamız.
Kapak: 1. Dünya Savaşı ve 2. Dünya Savaşı arasında yayımladıkları politik karikatürleri ile ünlü Derso ve Kelen ikilisinin Lozan Barışı (Pax Lausanne) karikatürü.
