7 Mayıs’tan herkese merhaba!
Mayıs’ın ilk haftasını ve tam kapanmanın ilk 7 gününü tamamladık. Türkiye ve dünyadan gelişmeler ile sizlerleyiz.
📰 Manşetler;
📌 Çavuşoğlu’dan “turist” açıklaması
🤼♀️ Yasemin Adar
🔫 Brezilya’da çatışmalar
Sağlıklı okumalar!
TÜRKİYE’DEN GELİŞMELER
Genelkurmay Eski Başkanı İlker Başbuğ, “darbe” imasında bulunduğu gerekçesiyle hakkında üç yıl hapis istemiyle bir paragraflık iddianame düzenlenmesine ilişkin olarak, “Kendi adıma değil, ülkem adına üzülüyorum” değerlendirmesini yaptı.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun bir türbeye girerken ellerini arkadan bağladığı gerekçesiyle hakkında ön inceleme başlatılması hususunda, “Bu görüntüleri gördükten sonra ben de saygısızlık olduğunu düşünüyorum. Bana göre suçtur. Böyle bir görüntü olamaz” dedi. Soylu, “Ben buna soruşturma izni vermem” diye ekledi.
-
Cevap: “Anayasa’da ‘Bence suç’ diye bir şey var mı?” diye soran İmamoğlu, “Bakanlık yapıyorsunuz ve ‘bence suç’ diye bir yorum yapıyorsunuz. Böyle bir şey olur mu? Anayasa’da ya da kanunda böyle bir tanım olmaz. Devletin bu makamında bulunan insanların, bu şekilde vakitlerini harcamaları kadar üzücü bir durum yok.” açıklamasını yaptı.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Hürriyet Genel Yayın Yönetmeni Ahmet Hakan’a konuştu, “Turistin görebileceği herkesi mayıs sonuna kadar aşılayacağız” sözüne açıklık getirdi.
-
Bakanın açıklaması: “Yani benim ‘turistin görebileceği’ derken kastettiğim tabii ki turizm çalışanlarımızdır.” diyen Çavuşoğlu, “Turizm çalışanlarımızın aşılanması, sadece turistler için yaptığımız bir şey de değil. Turizm çalışanlarımızın sağlığını da korumak için.” demecini verdi.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) hakkında suç duyurusunda bulundu.
-
Detay: Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, tarihinde ilk kez bir grup hakkında suç duyurusu bulunan TÜİK’in bu kararıyla ilgili, “Bu grubun amacı TÜİK’i itibarsızlaştırmak” dedi.
-
ENAG: Ekonomist Prof. Dr. Veysel Ulusoy’un başında olduğu ENAG, Eylül 2020 tarihinden bu yana enflasyon hesaplaması yapıyor ve sonuçlarını kamuoyu ile paylaşıyor. TÜİK, 2020 yıl sonu enflasyonunu yüzde 14.60 olarak açıklarken, ENAG oranı yüzde 36.72 bulmuştu.
Yasemin Adar, Güreş Dünya Olimpiyat Elemeleri 76 kiloda Martina Kuenz’i 10-1’lik sonuçla yenerek Tokyo 2020’ye katılmaya hak kazandı.
- Kimler? Şu ana kadar Türkiye’den olimpiyatlara katılmaya hak kazanan sporcuların listesine buradan ulaşabilirsiniz.
DÜNYADAN GELİŞMELER
ABD, Afganistan’dan çekilen Birleşik Devletler ve koalisyon güçlerini korumak için fazladan askeri kaynak kullanacak. Koruma amacıyla ağır bombardıman uçakları ve savaş uçakları konuşlandırılacak.
-
Gerisi: ABD’de Başkan Joe Biden, Afganistan’da bulunan 2 bin 500 askerini 11 Eylül’e kadar bu ülkeden çekmeyi planlıyor. ABD’nin Afganistan’dan çekileceğini açıklamasının ardından Taliban şiddet eylemlerini artırmıştı. Taliban militanları, bir bölgeyi Afganistan hükûmetinin elinden aldığını açıklamıştı.
Brezilya’nın büyük şehirlerinden Rio de Janeiro’da, biri polis memuru olmak üzere toplamda 25 kişi bir çatışmada hayatını kaybetti.
-
Detay: Çatışma, şehrin Jacarezinho bölgesinde konumlanan bir gecekondu mahallesinde yaşandı. Favelaya gerçekleştirilen polis operasyonunun sebebi ise uyuşturucu çetelerinin çocukları çalıştırmaları.
Nijerya’da suçlular, Kaduna eyaletindeki ormancılık kolejinden kaçırdıkları ve iki ay boyunca esir tuttukları 29 öğrenciyi serbest bıraktı.
-
Ayrıca: Geçtiğimiz Şubat Nijerya’nın kuzeybatısında konumlanan Zamfara eyaletinde 317 kız çocuğunun kimliği belirsiz silahlı kişilerce kaçırıldığı UNICEF tarafından doğrulanmıştı. Vali sözcüsünün açıklamasına göre, öğrenciler eyaletteki bir ortaokula gece yarısı düzenlenen baskınla kaçırılmıştı.
-
Başka başka: Bölgede yaşanan olaylar, 2014’te Chibok’ta cihadist terör örgütü Boko Haram’ın en az 276 kız öğrencinin kaçırdığı olayları hatırlatıyor.
Tokyo hükûmeti, Tokyo ve üç diğer bölgede yürürlükte olan olağanüstü hâli mayıs sonuna kadar uzattı. Gerekçe ise Tokyo Olimpiyatları’na aylar kala ilgili bölgelerdeki Covid-19 vaka sayılarını düşürmek.
Almanya’da sağlık bakanı Jens Spahn, 18 yaş üstü herkesin AstraZeneca çıkışlı Covid-19 aşısına erişim izni vereceklerini açıkladı.
-
Gerisi: Almanya, AstraZeneca aşısını yalnızca 60 yaş ve üstü vatandaşlarına önerme kararı almıştı. Berlin yönetimi, gençlerin aşılanmasını da askıya aldığını açıkladı.
Katar’da Maliye Bakanı Ali Şerif El Emadi’nin gücünü kötüye kullanmak ve kamu fonlarını amacı dışında kullanma suçlamalarıyla tutuklanması istendi.
-
Kimdir? 2013’ten beri görevde olan El-Emadi, Qatar National Bank’ın yönetim kurulu başkanı, Qatar Airways’in icra kurulu başkanı ve Katar Yatırım Otoritesi’nin yönetim kurulu üyesi pozisyonunda.
Almanya’da Şansölye Angela Merkel, ABD Başkanı Joe Biden’ın Covid-19 aşılarının mülkiyetini askıya alma önerisine karşı olduğunu ifade etti. Merkel, aşı tedarikinde sınırlayıcı faktörlerin “patentler değil, üretim kapasiteleri ve yüksek kalite standartları” olduğunu söyledi.
- Dün ne olmuştu? ABD Ticaret Temsilcisi Katherine Tai, Covid-19 aşılarının üretim kapasitesini artırmak için patent haklarının kaldırılmasını desteklediklerini açıkladı. Konuyla ilgili Dünya Ticaret Örgütü’nde gerekli müzakerelere katılacaklarını beyan etti.
- Üstelik: Avrupa Birliği, ABD’nin talebini tartışmaya hazır. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, konuyla ilgili “AB, kriz ile ilgili herhangi bir teklifi etkin ve pragmatik bir biçimde tartışmaya hazır. Bundan dolayı ABD’nin Covid aşıları için patent haklarının kaldırılması talebini bu hedefe ulaşmak için tartışmaya hazırız” dedi.
- Ayrıca: Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise aşıda patent tartışmalarına ilişkin, “Bilim tüm insanlığın ortak malıdır. Bilimde kıskançlık olmaz. İnsanlığın sağlığıyla alakalı bir konuda, ‘Kimseye vermeyiz’ gibi bir anlayış yanlış bir yaklaşımdır.” yorumunda bulundu.
ARAŞTIRMA
Ramazan ayında trafik kazaları
Ahmet Gülek
Araba kullanan hemen hemen herkesin bir kazadan son anda kurtulma hikâyesi vardır. Öndeki araç aniden yavaşlamıştır, arkadan biri aniden sıkıştırmıştır, yola kaldırımdan yaya atlamıştır vs. Kahramanımız refleks olarak aldığı bir kararla kazadan kurtulmuştur. İşte o an geldiğinde, ya kahramanımızın refleksleri o kadar iyi olmasaydı? Ya öndeki araç aniden yavaşladığında yarım saniye geç tepki verseydi? Ya uzun süredir aç ve susuz olduğu için halsiz olsaydı ve yorgunluktan yolda olup bitenin farkında olmasaydı? Oruç tutmak, bu kazaya sebebiyet verir miydi? Size bu yazıda, bir ekonomistin bu tarz soruları nasıl cevapladığını göstereceğim.
Elimizdeki soru şu: “Oruç tutmak trafik kazası yapma olasılığını artırır mı?”. Bu tarz neden-sonuç ilişkisi içeren yargılara varmanın en ideal yöntemi kontrollü bir deney yapmaktır. Bu, aslında bir ilacın etkinliğini ölçmekle aynı fikir: bir grup insanı alın, rastgele iki gruba bölün. Bir grup oruç tutsun (deney grubu), diğer grup oruç tutmasın (kontrol grubu). İki gruptaki insanlar da araç kullansınlar. Son olarak iki grubun kaza yapma oranlarındaki farkın şans faktöründen kaynaklanamayacak kadar büyük olup olmadığına bakın. Bu tarz bir deney sorumuza net bir cevap verirdi ancak sizin de tahmin edeceğiniz üzere etik olmayacağı için bu tarz can ve mal kaybı riski taşıyan bir deney yapılamaz, yapılmamalı. Bunun yerine, biz ekonomistler doğada kendiliğinden olan, az önce belirttiğim deneye benzer olayları görüp bunları analiz ederek sorularımıza cevap vermeye çalışırız. Örneğin, Ramazan ayında oruç tutuluyor, Ramazan dışında ise oruç tutulmuyor. Peki Ramazan’daki kazaları Ramazan dışındaki kazalarla kıyaslarsak orucun etkisini ölçebilir miyiz?
Tam olarak değil. Bu örneğin kontrollü bir deneyden en büyük farkı, oruç tutarken insanların araç kullanma sıklıklarının azalması. Örneğin, sıcak bir pazar günü, eğer oruçluysanız dışarı gezmeye çıkar mısınız, yoksa evde kalıp iftarın gelmesini mi beklersiniz? Ortalama olarak Türkiye’de Ramazan ayında trafik yoğunluğu düşüyor; insanlar dışarı daha az çıkıyorlar. Bunun sonucu olarak da daha az kaza oluyor. Ancak bu, orucun insanları daha iyi bir sürücü yaptığını göstermiyor. Oruç kaza yapma olasılığını artırsa bile normalden daha az araç kullanılırsa daha az kaza yapılır. Peki bu soruya başka nasıl cevap verebiliriz?
Ben yeni makalemde bu soruya Türkiye’nin önemli bir özelliğini kullanarak cevap veriyorum: Ramazan’da iş saatleri değiştirilmiyor. İnsanlar genel olarak benzer saatlerde işten çıkıyorlar ve eve dönüyorlar. Mesela, İstanbul’daki trafik yoğunluğu verisine bakarsak şunu görüyoruz: Ramazan’da günün neredeyse her saati trafik yoğunluğu azalıyor, ancak iş günleri öğleden sonra 3-6 arası trafik yoğunluğu Ramazan dışındaki aylarla aynı (iftarın saat 7’den sonra olduğu zamanlar için). Bu neden önemli? Çünkü, bu bize kontrollü bir deney ortamı sağlıyor. İş çıkış saatlerindeki kazaları ele alırsak: Ramazan’da oruç tutuluyor, Ramazan dışında tutulmuyor ve iki zamanda da aynı oranda araç kullanılıyor. Kontrollü bir deney gibi.
Tabii bu kısa yazıya sığdıramayacağım birkaç önemli detay var, ancak genel olarak fikir bu. İlgilenenler için makalemin tamamını buradan okuyabilirsiniz. Peki bahsettiğimiz sorunun cevabı ne?
Özetle, Ramazan’da trafik kazaları artıyor. Daha çok kişinin oruç tuttuğu Kadir Gecesi’nde günü ise daha da çok kaza oluyor. Türkiye genelinde daha muhafazakâr şehirlerde (daha çok insanın oruç tutmasını bekleriz) kazalardaki artış daha fazla. Peki ne kadar daha fazla? Henüz makale yayınlanmadı (ekonomide yayınlama süreçleri uzun sürer), o yüzden şimdilik kesin bir rakam söylemekten çekiniyorum. Ancak, oruç tutmak kaza yapma olasılığını ortalama %25 artırıyor gibi gözüküyor. Oruç tutarken trafikte normalden daha dikkatli olmakta fayda var.
SPONSORUMUZ
Yetenekli tasarımcılar tarafından hazırlanan şablonlarıyla Elio; fotoğraflarınızı Instagram hikâyelerinizde en “havalı” şekliyle paylaşabilmenizi sağlar. Kullanıcılar, uygulama aracılığıyla fotoğraflarını tek tıkla template’e yerleştirip hikâyesinde paylaşabilir.
