Yörükcan Erbay
25 Kasım Çarşamba günü Avrupa Birliği Parlamentosu 395 lehte, 95 aleyhte ve 207 çekimser oyla tüketicilerin “Tamir Hakkını” desteklemeye karar verdi ve Avrupa Komisyonu’na gerekli kanunları oluşturması için talimat verdi. Birçok kişinin tüketici hakları açısından tarihi bir zafer olarak gördüğü bu karar, Avrupa’da artık çoğu ürünün daha sürdürülebilir ve maksimum değerle kullanılabilmesini sağlayacak.
Nedir?
Tamir hakkı, ürünlerin uzun ömürlü olarak tasarlanmalarını ve kolayca tamir edilebilmelerini amaçlayan uygulamaların bütününe verilen bir ad. Bu kapsamda tamir hakkı, zamansız eskimeleri (bir ürünün veya yazılımın planlı bir şekilde kısa sürede kullanışsız hâle gelmesi) engellemeyi hedefliyor. Tamir hakkı kapsamında ürünlerin kolayca sökülebilir modüler tasarımlar olması, yedek parçaların kolayca bulunabilmesi, ürünlerin ekonomik bir şekilde üçüncü partiler tarafından tamir edilebilir olması gerekiyor. Ayrıca tüketicilerin ürünlerin tamir edilebilirliği hakkında bilgilendirilmesi ve detaylı tamirat el kitapçıklarının halka paylaşılması da tamir hakkı kapsamında.
Neden önemli?
Her geçen yıl Apple, Google, Amazon, Microsoft gibi şirketler bilgi işlem ve elektronik sektörlerinde giderek tekel hale geliyor. Bu güçleri sayesinde akıllı telefon, tablet, bilgisayar gibi ürünlerin tamir edilmesini zorlaştırıyorlar ve bizi zamansız eskitilen ürünlerini tamamen değiştirmek zorunda bırakıyorlar. Giderek daha kompakt üretilen parçaların bağımsız atölyelerce tamir edilmesi imkânsız hale geliyor ve yedek parçaları sadece anlaşmalı kurumlarla paylaşıyorlar. Hatta çok daha ileri giderek bilfiil tamir karşıtı donanım tasarlayabiliyorlar. Örneğin, elektronik tamiratı alanında popüler YouTuber; Hugh Jeffreys, bir videosunda Apple’ın yeni iPhone 12 modellerinde kameraların değişimini imkânsız hale getirdiğini kanıtladı. iki yepyeni telefondaki kameralar takas edildiğinde fotoğraf çekme özelliklerini kaybediyorlar ama kameralar orjinal telefona geri konduğunda tekrar çalışmaya başlıyordu. Böylece Apple, kameraların yetkili servisler haricinde tamir edilmesini engelleyebildi.
Avrupa’nın planı:
Bu tüketici düşmanı uygulamalara karşı Avrupa Komisyonu geçtiğimiz mart ayında yayımladığı Döngüsel Ekonomi Eylem Planında tamir hakkını savunacak birtakım adımları 2021’de hayata geçirmeyi hedeflediğini bildirdi. Komisyon, hâlihazırda buzdolabı ve çamaşır makinası gibi cihazlarda uygulanan enerji etiketlerinin kapsamını genişletmeyi ve tüm cihazların tamir edilebilirliğini gösteren puanlamalar getirmeyi öneriyor. Cihazların ömürleri, servisleri, güncellenebilirlikleri, yeniden kullanılabilirlikleri ve geri dönüştürülebilirlikleri konusunda da asgari standartlar teklif ediliyor. Ürünlerin daha uzun süre kullanılmasını sağlayacak tamir hakkı, ekonomik tasarrufların yanı sıra elektronik atıkları azaltacağı için sürdürülebilirliğe de destek olacak.
Şimdi?
Avrupa Parlamentosu Milletvekillerinin de desteğini alan Avrupa Komisyonu, 2021 yılında bu önerilerini detaylı kanun önergelerine çevirecek. Başarılı olması durumunda Avrupa, tamir hakkı konusunda belki de tüm dünyayı değiştirebilecek çok büyük bir atılım yapmış olacak.
