İyi dilekler ve umutlarla girdiğimiz 2020, benzerini çoğunlukla Hollywood filmlerinde gördüğümüz kimsesiz sokakları, panik alışverişlerini, uzun market kuyruklarını ve büyük bir psikolojik yükü beraberinde getirdi. 2021’e de tekrar iyi dilek ve umutlarla girmeye çalışıyoruz. Fakat tek bir dilek farkıyla: Lütfen hayat “normal”e dönsün! Gelecek yıl bu dileğimiz gerçekleşecek mi bilinmez. Üstelik hayatımız, ne kadar benzetsek de, bir Hollywood filmi değil –aşıyı bile Amerikalılar bulmadı– ve ne yazık ki spoiler verebilecek kimseyi tanımıyoruz.
Geçtiğimiz haftalarda bilim insanları virüsün mutasyona uğradığını açıkladı. Bu aslında sürpriz değil. Virüslerin yayıldıkça mutasyona uğradığı ve ne kadar çok yayılırsa o kadar çok mutasyona uğrayacağı bir gerçek. Daha fazla mutasyonun engellenmesi ve hayatın “normal”e dönmesi için yapılması gereken, salgının bir an önce sonlandırılması; yani virüsün yayılımının durdurulması. Şu salgını olabildiğince hızlı sonlandırmanın önündeki en gerçekçi yöntem ise aşılama. Bu anlamda virüse karşı etkisi ispatlanan aşıların tüm dünya vatandaşlarına ulaştırılması ve ayrım gözetilmeksizin uygulanması gerekiyor.
Aşıya erişim konusunda dünya ne durumda?
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres geçtiğimiz günlerde pandemiyi bitirmenin uluslararası işbirliğiyle gerçekleşebileceğini belirtti ve ulus-aşılamacı (vaccinationalist) bir yöntemin tehlikesine vurgu yaptı. Guterres açıklamasında ekonomik olarak güçlü pek çok devletin nüfuslarının üç katına yetebilecek kadar aşı stoğu yaptığını bildirdi. BM Genel Sekreteri’nin bu açıklamasını destekleyici bir açıklama da The People’s Vaccine Alliance isimli sağlık kuruluşundan geldi. Kuruluşa göre, önümüzdeki yıl gelişmekte olan 70 ülke, nüfuslarının ancak %10’unu aşılayabilecek.
Guterres’in ve sağlık kuruluşlarının uyarılarının dikkate alınmaması durumunda ekonomisi güçlü devletler tüm vatandaşlarını aşılayıp virüse karşı savaşı kazansalar bile bu geçici bir galibiyet olacaktır. Çünkü aşıya erişimi sınırlı olan ya da hiç olmayan devletlerin nüfuslarında virüs yayılmaya devam edecek, yayıldıkça mutasyona uğrayacak ve mutasyona uğradıkça da halihazırda bulunan aşılar virüse karşı etkilerini kaybedecektir. Mutasyonla başka bir hale bürünmüş virüs de önünde sonunda bir zamanlar aşılanmış nüfusa hücum edecektir. Ve sonra her şey sil baştan… İşte tüm bu tehlikeleri göz önünde bulundurarak Guterres, aşı stoğu yapan ülkelere aldıkları aşıların bir kısmını COVAX’a bağışlama çağrısında bulundu.
COVAX nedir?
COVAX, 2020’nin Nisan ayında Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa Komisyonu ve Fransa Hükümeti’nin pandemiyle mücadele için başlattığı bir inisiyatif. COVAX’ın amacı; hükümetleri, küresel sağlık kuruluşlarını, bilim insanlarını, özel sektörü, sivil toplumu ve aşı üreticilerini bir araya getirerek virüse karşı geliştirilen yenilikçi tedavileri ve üretilen aşıları herkes için erişilebilir hale getirmek. Ekonomisi güçlü devletler aşı üreticileriyle ikili anlaşmalar sonuca aşıya ulaşabilirken ekonomisi zayıf devletlerin bu anlaşmalara aktarabilecekleri kaynaklarının olmaması COVAX’ın devreye girdiği nokta. Bu devletlere COVAX’ın aşı sağlamasıyla virüsten korunmanın herkes için ulaşılabilir olması hedefleniyor.
Ulus-aşılama yerine ulusaşırı aşılama
Pandeminin bencil bir stokçulukla bitirilemeyeceği ortada. Üstelik virüsün kendisi de yeryüzünden tamamen silinmedikçe mutasyonlar geçirip daha tehlikeli bir hale gelebileceğinin ilk sinyalini verdi. Ekonomik olarak avantajlı devletler, dezavantajlı devletlerin vatandaşları da korunmadığı sürece kendi vatandaşlarını koruyamazlar. Korumaya çalışsalar ve bunda başarılı olsalar dahi bu geçici bir başarı olacaktır. Bu durumda, Yeni Zelanda tüm ülkelere örnek teşkil etmeli. Ülkenin başbakanı Jacinda Arden, talep edilmesi halinde ellerinde kalan fazla aşıların komşu ülkelere herhangi bir ücret talep edilmeksizin gönderileceğini açıkladı. Virüse karşı zafer de zaten bu tür işbirlikleri ile kazanılacaktır.
