Dünyanın en büyük varlık fonu Norveç Varlık Fonu, yenilenebilir enerjiye ilk yatırımını Danimarka merkezli Orsted şirketinden %50 hisse alarak yaptı.
Varlık fonu terimi literatürümüze 2016 yılında Türkiye Varlık Fonu’nun kurulmasıyla girdi. Ardından ise 2017 yılında hazinenin büyük kamu şirketlerinde sahip olduğu hisselerin tamamının da fona aktarılması büyük tartışmalara sebep olmuştu. İlaveten, fonun Sayıştay denetiminin dışında olması ve Türkiye’nin makroekonomik koşullarının böyle bir fon oluşturmaya müsait olmaması da ifade edildi. Ancak, 2017’den günümüze birçok kamu şirketinin hissesi ve önemli kamu varlıkları fona aktarıldı ve günümüzde fon artık dev bir portföye sahip. Peki varlık fonları nedir ve ne iş yaparlar? Gelin beraber inceleyelim.
Varlık fonları
Aslında terimin doğru kullanımı Sovereign Wealth Fund (Ulusal Varlık Fonu) olarak karşımıza çıkıyor. Ulusallık kıstası ise bu tarz finansal kuruluşlar açısından olmazsa olmaz mahiyette. Zira bu tarz kuruluşların amaçlarından birisi de ülkelerin ihraç ettikleri emtialar (petrol, doğal gaz, elmas vs.) veya bütçe fazlaları sayesinde yarattıkları kaynakların değerlendirilmesi. Bu kaynakların değerlendirilmesi ise yurt dışındaki başka varlıklara yatırım yapılması ile gerçekleştiriliyor. Bu sayede de yatırım yapan ülke, makroekonomik hedeflerine ulaşmak açısından kendisine kaynak yaratabilmiş oluyor ve yaratılan istikrar ile nesiller arası refah sağlanabiliyor. Belirtmek lazım ki; finansal kaynak yaratmak yerine başka ülkelerdeki mevkidaşları kuruyor diye varlık fonlarının kurulduğu da ifade ediliyor.
Ancak, varlık fonlarının yönetimi genellikle ilgili devlet tarafından yürütüldüğü için herhangi bir bürokratik sistemde yaşanılan sıkıntılar bu oluşumlarda da mevcut. Misal, kamunun hesap verilebilirliği, şeffaflığı ve devletin piyasalara bu kadar dahil olması varlık fonlarına yöneltilen eleştirilerden. Tabi oldukları standartları geliştirmek için varlık fonlarının kurmuş olduğu global organizasyon dahi bulunmakta.
Günümüzde ise en büyük 95 varlık fonunun toplam değeri 8 trilyon dolara tekabül ediyor. Bunlardan bazıları emtia, bazıları ise başka kaynakların gelirlerinden oluşan tasarruflarla yatırım yapıyor. Norveç Varlık Fonu birinci sırada. Türkiye Varlık Fonu ise 33 milyar dolar ile listede 12. sırada.
Norveç Varlık Fonu
Norveç Varlık Fonu’nun hikayesi ise 1960’lara dayanıyor. Norveç, ilk petrolü 1969 yılında Kuzey Buz Denizi’nde keşfediyor ve iki yıl sonra da işlemeye başlıyor. Ardından 1990’larda ise petrol üretiminden önemli miktarda gelir birikiyor ve Norveç hükûmeti de bu gelirin uzun vadeli yönetimini desteklemek ve gelecek nesillere aktarmak için Norveç Varlık Fonu’nu kuruyor.
Ancak 1990-1995 yılları arasında fona bütçe aktarımı yapılamıyor çünkü ilgili dönemde Norveç’teki durgunluk nedeniyle ülke bütçe fazlası veremiyor. Fon ise, 1996 yılında 7,2 milyar dolarlık ilk yatırımını alıyor. Norveç Varlık Fonu günümüzde 1,3 trilyon dolarına yakın değerde. (Türkiye’nin 2019 yılında GSYH’sı ise 800 milyar dolar civarında.) Fon, 1998 yılında Norveç’in GSYH’sinin %15’ine karşılık gelirken günümüzde %300’üne denk geliyor ve dünyanın en büyük varlık fonu. Halihazırda 72 ülkede ve birçok sektörde toplamda 1 trilyon dolara yakın yatırımı bulunmakta. Türkiye’de de birçok enerji ve endüstri şirketinde toplamda 812 milyon dolar yatırımı mevcut. Fonun aynı zamanda en şeffaf fon olduğu ve yatırım yaptığı şirketlerin vergi kaçırmaları durumunda yatırımlarını geri çektiği de bilinenler arasında. Son olarak, Norveç’in bu kadar tasarruf yapıp, şimdiki nesillerin refahını gelecek nesillere bu kadar transfer etmesi de eleştirilmişti.
Fonun yenilenebilir enerjiye ilk yatırımı
Norveç Varlık Fonu 7 Nisan 2021 tarihinde yaptıkları açıklama ile Danimarka menşeli Offshore rüzgar paneli şirketi Orsted’in %50 hissesini 1,3 milyar avro bedel ile satın alacağını duyurdu. Şirket, ilk defa halka kapalı yenilenebilir enerji şirketine yatırım yapmaktan mutlu olduklarını açıkladı. Fon, açıkladığı strateji planlarında ise birleşmelerdeki aktif pozisyonlarını artıracağını ve olabilecek en yüksek geliri elde etmek istediklerini açıkladı.
Sonuç olarak varlık fonları ülkelerin tasarruf edebildikleri fazla gelirlerinin doğru yönetimi ile kaynak yaratıp gelecek nesillere refah aktarımı yapabilmek için kurulan finansal yapılar. Norveç Varlık Fonu da dünyanın en büyük varlık fonu ve gelirlerini fosil yakıt olan petrol satışlarından elde ediyor. Bu satışlar ile de ilk defa yenilenebilir enerjiye yatırım yaptı. Fonun enerji sektörü açısından yatırım projeksiyonunun nasıl olacağını kestirmek tabiki de güç ancak, varlığını petrole borçlu olan finansal bir kuruluşun yenilenebilir enerjiye yatırım yapmasını da paradigmada büyük bir kayma olarak yorumlamak yanlış olmayacaktır.
