“Yaşıyor!”
1931 yılının o ünlü filminde Henry Frankenstein’nin dediği gibi Novus Yeşil bülteni “artık” yaşıyor. Fakat bizlerin bu dünyadaki diğer canlılarla huzur içerisinde yaşamaya devam edebilmemiz için 21. yüzyılın en büyük tehlikelerinden iklim değişikliğiyle mücadele etmemiz ve çevreye saygılı olmamız gerekiyor. Bu sebeple bu haftadan itibaren Novus Yeşil olarak sizlere her hafta sürdürülebilirlik, temiz enerji ve iklim değişikliğiyle alakalı haberler getiriyoruz.
İlk bültenimizin teması her canlının yaşamak için mutlaka ihtiyaç duyduğu su. Tüm dünyayı ve özellikle de Türkiye’yi etkisi altına alan kuraklıklar artık göz ardı edilemeyecek boyutlara ulaştı.
Peki durum ne kadar kötü?
Bu haftanın derin incelemeleri;
🌊 Türkiye’de kış kuraklığı
💵 Su borsası hoşgeldi
İKLİM
Türkiye’nin kuruyan geleceği
Tarık Bercan Sarı
Temiz suya erişimimizin zorlaşması endişesi son günlerde kendisini iyice üzerimizde hissettirmeye başladı. Devletin yayınladığı resmi su kaynakları verileri ve uzmanların görüşleri de bu endişeyi destekler nitelikte. Peki, üç tarafı denizlerle çevrili bir ülkede yaşamamıza rağmen neden kuraklık baskısını üzerimizde hissediyoruz? Su kaynaklarımızı verimli kullanmak için doğru stratejiler geliştiriyor muyuz?
- Ne durumdayız? Son günlerde İstanbul’da %21’ler ile alarm veren içme suyu seviyeleri Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından paylaşılan kuraklık haritaları sorununun ciddiyetini ortaya koyuyor. Ankara, Tokat, Yozgat ve Samsun başta olmak üzere İç Anadolu; Van, Bitlis, Muş başta olmak üzere Doğu Anadolu ve Bursa’yı da içine alan Güney Marmara bölgeleri 2020 sonbaharında “olağanüstü kuraklıklarla” karşı karşıya kaldı. İTÜ Meteoroloji Mühendisliği Bölümü’nden Dr. Deniz Demirhan’a göre kuraklığın meteorolojik (üç aylık yağış azlığı), hidrolojik (evsel suyun kesimi mecburiyeti), tarımsal (tarımda ve biyo-çeşitlilikte azalma) ve sosyoekonomik olarak dört aşaması var. Henüz sadece birinci ve ikinci aşamaları yaşayan Türkiye’de ise barajların doluluk oranları aralık başında %35’ti.
- Kuraklığın sebepleri: Kuraklığın ilk aşaması olan meteorolojik kuraklık, iklim değişikliği ile doğrudan ilgili. Ancak, meteorolojik kuraklığın, yani yağış azlığının, hidrolojik kuraklığa dönüşmesinin farklı sebepleri var. İstanbul’da son aylarda sadece hafif bir kuraklık görülmesine rağmen son 10 yılın en düşük aralık ayı baraj doluluk oranı ile karşı karşıyayız. Bu ikilemin en büyük sebebi İstanbul’da plansız kentleşme ve gittikçe artan nüfus yoğunluğu. İTÜ Meteoroloji Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu’na göre İstanbul’un sıkışık yapısı sebebiyle normalden fazla yağış olsa bile talebin karşılanabilmesi imkânsız. Su sorununun bir diğer önemli sebebi ise Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Ulusal Su Planı’na göre ülkemizde tatlı su kullanımında %74’lük paya sahip tarımsal sulamanın verimsizliği. Örneğin şekerpancarının en çok su tüketen bitkilerden biri olmasına rağmen yeraltı suyu bakımından zengin olmayan Tuz Gölü civarında yetiştirilmesi, gölün yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olma sebeplerinden.
- Çözüm: Meteorolojik kuraklığın önüne geçilmesi için küresel çapta iklim değişikliği ile mücadele etmemiz, karbon salınımımızı azaltmamız ve temiz enerji kaynaklarını kullanmamız gerekiyor. Ancak bu, yaklaşmakta olan su krizini engellemek için yeterli değil. Büyükşehirlerde krizi durdurmak için hızlı bir yeniden planlama ihtiyacı var. Kırsaldan kentlere kontrolsüz göç azaltılarak su arz ve talebi tekrar dengelenmeli. Ayrıca, tarımsal sulamada verimliliği arttırmak adına bilimsel yöntemler ve politikalar kullanılmalı. Örneğin Danimarka ve Hollanda gibi ülkelerde yaygınlaşan dikey tarım, tarımda yapay zekâ ile kaynak optimizasyonu gibi yüksek teknolojili tarımsal sistemleri Türkiye’de uygulayabiliriz. Bu önlemlerde geç kalınması durumunda İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun da ifade ettiği gibi deniz suyunu arıtmak gibi oldukça pahalı teknolojilere muhtaç kalabiliriz.
- Sonuç: Ne yazık ki sanılanın aksine Türkiye su zengini değil, yarı kurak özelliklere sahip bir ülke. Küresel ısınma, çarpık kentleşmeye bağlı arz-talep dengesizliği ve tarımsal sulamadaki verimsizlik, günümüzün su krizinin üç temel sebebi. Su sorununu çözmek için uzun vadede iklim değişikliğine katkımızı sıfırlamamız gerekiyor. Ancak, kısa vadede şehir planlamasındaki iyileştirmeler, su israfının önüne geçilmesi ve tarımsal sulamada yenilikçi projelerle içinde bulunduğumuz bu ciddi krizinden çıkabiliriz.
FİNANS
Ve nihayet bu da oldu… dünyanın ilk vadeli su borsası!
Yörükcan Erbay
Hava ve su gibi doğada bolca bulunan temel kaynakların paketlenip parayla satılması modern ekonomik düzeni eleştirenlerin hep hedefi olmuştur. Aralık ayında bu endişeleri destekler nitelikte bir gelişme yaşandı: Kaliforniya’nın 1,1 milyar dolarlık spot su pazarı CME Group tarafından vadeli işlemlerde borsaya açıldı. Son yıllarda özellikle ABD’nin batısında görünen orman yangınları sebebiyle su arzındaki sıkıntılar fiyat oynaklığına sebep oluyor. Artık çiftçiler, belediyeler veya yatırım fonları yükselen su fiyatlarına karşı borsada kendilerini sigortalayabilecekler.
- Bir adım geriden: Sıcak havası, muazzam sahilleri ve olağanüstü doğasıyla bilinen Kaliforniya, son yıllarda düzenli orman yangınlarına teslim olmuş durumda. Eyalet tarihinin en büyük 20 yangınından 5 tanesi 2020’de gerçekleşti ve en kötü 7 yangının tamamı ise 2017 sonrasında yaşandı. Sıcak ve kuru ilkimi sebebiyle tarih boyunca yangınlara elverişli olmuş Kaliforniya’da son yıllarda felaketlerin yoğunlaşmasının başlıca sebepleri küresel ısınma, insan hataları, ormanların yangınları engelleyecek şekilde muhafaza edilmemesi ve her sonbahar batıdan güneye kuru hava taşıyan Santa Ana rüzgarları. Aralık 2011’den Mart 2019’a kadar bir kuraklık dalgası geçiren Kaliforniya’nın su rezervleri her sene azalmakta. Eyaletin su üretiminin %75’inin kuzey bölgelerde olmasına karşın tüketiminin %80’inin güneyde olması da su arzını olumsuz etkileyen bir diğer faktör.
- Su borsası: CME Group’un su fiyatlarındaki değişikliklere karşı garanti oluşturmak için piyasaya sürdüğü vadeli işlemler kağıtları, Nasdaq Vales Kaliforniya Su Endeksi’ni (NQH2O) takip edecek şekilde tasarlanmış. West Water Research danışmanlık şirketi tarafından 2018’de başlatılan bu endeks Kaliforniya’nın en fazla işlem gören beş bölgesindeki su alım-satım fiyatlarını temsil ediyor. Vadeli işlemler borsasında ise taraflar bu kontratları 2 yıllık bir süre için takas edebilecekler. Gelecekte suyun spot fiyatlarında yükselme bekleyen çiftçiler bu kontratları fiyatlar henüz ucuzken alabilecek ve böylece bir kıtlık durumunda fiyatlar yükselse bile suyu ucuzdan almış gibi sayılacaklar.
Bu şekilde işleyen bir su vadeli işlemler kontratı türünün ilk örneği olmasının yanında ABD’nin en büyük su pazarını hedefliyor. Su, yerelde üretilen ve tüketilen bir ürün olduğu için gelecekte benzeri finansal mekanizmaların farklı bölgelerde de ortaya çıkmasını bekleyebiliriz. İklim değişikliğinin ve doğal etmenlerin ekonomik düzenimiz ve sanayimiz üzerinde doğrudan etkilerinin olduğunu gösteren bu gibi gelişmeler bizlere değerli bir uyarı niteliğinde. Davranışlarımızı değiştirmezsek gelecekte olacakların bir habercisi…
GELİŞMELER
- AB Parlamentosu, Üye Ülkeleri pandeminin etkisiyle mücadele etmek için geliştirilen 672,5 milyar avroluk kurtarma paketinin %37’sini yeşil dönüşüme ayırmaya ikna etti. Paketin tamamı ise “Hiç Zarar Verme” ilkesi çerçevesinde, iklime ve çevreye zarar vermeyecek projelere harcanmak zorunda olacak.
- Birleşik Krallığın Meteoroloji Ofisine göre 2021 yılı şimdiden tarihin en sıcak yıllarından biri olmaya aday. Büyük Okyanusun yüzeyini soğutan El Nino olayının gözlemlenmesine rağmen 2021’in uzun vadeli iklim ortalamalarından 0,91 ile 1,15 ℃ daha sıcak olması bekleniyor. Öte yandan ekim ayına kadar ortalamanın 1,2 ℃ üzerinde seyreden 2020 ise büyük ihtimalle tarihin en sıcak üç yılından biri olacak.
- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2021’de de plastik market poşetlerinin 25 kuruş olacağını açıkladı. Artık poşetlerin bir yüzünde sadece Bakanlıkça belirlenen sıfır atık logosu ve çevreci sloganlar yer alabilecek. Açıkta satılan sebze-meyve gibi ürünler için ücretsiz verilen plastik poşetlerin de yanında karton veya kağıttan alternatiflerin bulunması gerekecek.
- İBB, bu yılbaşında vatandaşların Bahçe Marketlerden aldıkları çam ağaçlarını kutlamalardan sonra geri getirmeleri durumunda ağaçların çöpe atılmak yerine doğaya geri kazandırılacağını açıkladı. Her çam ağacı yaklaşık 40 kişinin ürettiği kadar karbonu havadan emiyor. İBB çamların nereye dikileceğini de vatandaşlarla paylaşılacağını belirtti.
- İBB’nin mayıs ayında halkın kullanımına açtığı Atatürk Kent Ormanı, Dünya Kent Parkları Birliği (World Urban Parks) tarafından yılın en iyi 5 parkı arasına seçildi.
- İSKİ musluk suyunun akışını 2/3 oranında azaltarak su tasarrufu yapmayı sağlayan aparatları yüksek su tüketimi olan abonelere ücretsiz dağıtma kararı aldı. Su kıtlığı yaşayan Kaliforniya gibi diğer bölgelerde de görülen bu uygulama gelecekte her musluk için zorunlu tutulabilir.
HAFTANIN ŞİRKETİ
İsrail merkezli startup Utilis, 2016’dan beri uydu görüntülerini tarayarak şehirlerdeki içme suyu hatlarında oluşan potansiyel sızıntıları tespit ediyor. Şu ana kadar 20 bin sızıntı tespit eden şirket müşterilerinin 5 bin milyon galon su tasarruf etmesini sağladı. Fiziki bir teçhizata ihtiyaç duymayan Utilis, diğer gezegenlerde su aramada kullanılan bir teknolojiyi Dünyaya uyarlamış.
ÖNERİLER
“Susuzluk: Antik Dünyada Su ve İktidar”, Reading Üniversitesi’nde Arkeoloji profesörü olan Steven Mithen’in 2012 kaleme aldığı bir kitap. Neolitik Devrim’den bu yana farklı uygarlıkların su yönetimine ve mühendisliğine yaklaşımlarını inceleyen Mithen, geçmişten çıkarılan derslerle geleceğin su krizine ışık tutuyor. Suyun toplumlar için önemini tarihi bir bakış açısıyla öğrenmek isteyen herkese tavsiye ederiz.
BİRAZ DA GÜLMECE
Konu su olduğu zaman bazı şirketler çok yaratıcı sloganlar geliştirebiliyor. Aşağıda bizim en çok hoşumuza giden iki su şirketi sloganını paylaşıyoruz. Eğer markalarını bilebildiyseniz tebrik ederiz 👏🏼!
“… denince herkes susar.”
“Susatıyoruz!”
Not: Cevapları merak ederseniz sosyal medya kanallarımızdan bize sorabilirsiniz 🙂
