Novus Yeşil’den herkese merhaba!
Bugün 19 Ocak Salı, saat 10:00. Biliyoruz, elektrikli arabanızla şehirlerarası bir yolculuğa çıktınız ve şu an bir şarj istasyonunda yarım saat beklemek zorundasınız. Merak etmeyin! Sizin için en doğru elektrikli araba bültenini hazırladık. Şimdi yüksek çevre bilinciniz için kendinizi tebrik edin ve en son yazılarımızı okumak için rahat bir yer bulun.
Bu haftanın incelemeleri;
🚗 Elektrikli arabaların 1001 çeşidi
🔋 Pillerin sürdürülebilirliği
⚡ Türkiye’nin elektriği
…ve daha fazlası Yeşil bültenimizde.
TEKNOLOJİ
Elektrikli arabaların 1001 çeşidi
Tarık Bercan Sarı
Elektrikli araçlar (electric vehicles, EV), iklim krizi ve sürdürülebilir enerji denince akla ilk gelen teknolojilerdendir. Benzin veya dizelle çalışan araçların aksine EV’lerde elektrik motoru bulunur, fakat hibrit adı verilen modellerde içten yanmalı motorlar da yardımcı görev üstlenir. Birbirinden çeşitli EV türlerinin nasıl çalıştığını anlamak hem bu araçların bizim için ne kadar uygun olduğunu görmek hem de çevreyi ne kadar koruduklarını anlamak için gerekli. Bu yazıda temel EV türlerinin çalışma ilkelerini inceleyip Türkiye’den örnek modelleri sıralayacağız.
- MHEV (Mild-Hybrid Electric Vehicle): Hafif hibrit veya yarı hibrit diye bilinen bu araçlarda elektrik motorunun rolü oldukça küçük: kalkış ve hızlanma sırasında içten yanmalı motoru desteklemek. Yakıt tüketimini %3-%10 azaltan MHEV’ler şarj istasyonuna ihtiyaç duymuyor, çünkü 48 Voltluk bataryalarını frenleme sırasında kaybedilen enerjiyle şarj ediyor. MHEV’leri altyapımız tam elektrikli araçlara hazır olana kadar kullanabileceğimiz yüksek verimlilikli geçiş modelleri olarak düşünebiliriz. Türkiye’de MHEV seçeneği olan modeller Volvo S60/S90/XC60/XC90/V90, Ford Puma, Hyundai i20 ve BMW 530i.
- PHEV (Plug-in hybrid electric vehicle): Şarj edilebilir hibrit denilen bu araçlarda daha güçlü elektrik motorlar ve kablo ile şarj edilmesi gereken bataryalar kullanılır. Düşük güçte ve kısa mesafelerde (40-50 km) elektrik motor çalışır ve sıfır emisyonlu sürüş sağlar. Yüksek güce ihtiyaç olduğunda ise (yokuşta, ani kalkış veya yüksek ivmede) içten yanmalı motor devreye girer. Bu araçlar sıkça şehir içi kısa mesafe yolculuk yapan, ancak hafta sonları da uzun yol yapmak isteyenler için uygundur. Türkiye’de PHEV seçeneği bulunan araçlar Range Rover modelleri, Ford Yeni Kuga 2021 ve Toyota Corolla/Yaris/RAV4/Prius’dur.
- EREV (Extended Range Electric Vehicle): Bu tip araçlarda hala iki tip motor bulunmakta ancak asıl işi elektrik motoru üstlenmektedir. İçten yanmalı motor ise destek amaçlı yani menzil arttırıcı olarak kullanılır, çalıştığında elektrik jeneratörüne bağlı olarak ürettiği gücü bataryaya veya elektrik motoruna aktarır. Tamamen elektrikli araçlara geçmeden önceki ara basamak olan EREV’lerin örnekleri ise Chevrolet Volt ve Fisker Karma.
- BEV (Battery Electric Vehicle): Pilli elektrikli araç da denen bu model, fosil yakıtlardan bağımsız, sadece elektrik aksamı sayesinde çalışmaktadır. BEV’ler kısa ve orta menzillerde yolculuk yapan ve şarj altyapısına ulaşımı kolay olan kullanıcılar için idealdir. Öte yandan pil ve altyapı teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak BEV’lerin kullanımının yakın gelecekte hızla artacağını öngörebiliriz. Bugün ülkemizde bulunan BEV modelleri arasında öne çıkanlar: Jaguar I-Pace, BMW i3, Renault Zoe, Tesla Model S ve Nissan Leaf.
- FCEV (Fuel Cell Electric Vehicle): Kısaca hidrojenli araba diye bildiğimiz bu modellerde enerji, piller yerine hidrojen deposunda saklanmaktadır. Havadaki oksijenle bir yakıt hücresinde tepkimeye giren hidrojen, elektrik ve su buharı üretir. Bu araçların avantajları depolarının benzin kadar hızlı dolması ve üretimi sırasında doğaya zarar veren pillerin kullanılmamasıdır. FCEV modellerine örnek olarak henüz konsept aşamasında olsa da yakın zamanda yollarda görebileceğimiz Toyota Mirai’yi verebiliriz.
Sonuç: EV’ler, elektrik motorunun boyutu, enerji depolama yöntemleri ve fosil yakıtlardan aldıkları desteklere göre birçok türe ayrılır. Bu farklılıkları anlamak, en uygun modellleri tespit edebilmemiz için önemlidir. Mesela, EV’lerle yeni tanışan bir kişi menzil, fiyat ve kullanım rahatlığı açısından MHEV veya PHEV türlerini tercih edebilir. Öte yandan şarj ve hidrojen altyapısının gelişmesiyle beraber çok daha çevreci BEV’lere ve FCEV’lere geçiş yapılabilir.
PİLLER
Elektrikli arabalar iklim dostu, peki ya pilleri?
Yörükcan Erbay
2019’da Alman düşünce kuruluşu ifo enstitüsündeki araştırmacılar Almanya’da elektrikli arabaların en modern dizel araçlardan daha fazla karbon salınımı yaptığını açıkladılar. Hesaplarına göre elektrikli araçların daha çevreci olabilmesi için ömürleri boyunca en az 219 bin km yol yapması gerekiyordu. Avusturya bazlı Joanneum Research merkezi de bu bulguları onaylayan bir rapor yayımladı.
İnsanlara çevre dostu ve sürdürülebilir teknolojileri sorarsanız birçok kişi listenin en başında elektrikli arabalardan bahsedecektir. İçten yanmalı motorlu kuzenlerinin aksine elektrikli arabalar çalıştıklarında zehirli egzoz gazları veya karbon dioksit (CO2) salmazlar. Bu özellikleri elektrikli araçları iklim politikalarının merkezine getirmiştir, fakat çevreci teknolojiler söz konusu olduğunda genellikle şeytan ayrıntıda gizlidir.
-
Piller: Elektrikli araçların ömürleri boyunca ne kadar karbon tasarrufu yapacağını belirleyen iki etken o ülkede elektriğin hangi kaynaklardan üretildiği ve aracın pilindeki gömülü karbondur. Gömülü karbon bir malzemenin üretimi için salınan toplam karbon miktarıdır. Günümüzde çoğu elektrikli araba kobalt, manganez, nikel ve grafit gibi maddeler de içeren lityum-iyon pil kullanır. Bu pillerdeki gömülü karbonun yaklaşık yarısı metal madenciliği sırasında geri kalanı ise pilin üretimi sırasında salınır. Madenciliğin hangi ülkede yapıldığı ve pilin üretiminde kullanılan elektriğin kaynağı çevre etkisini belirleyen ana unsurlardır.
-
İtiraz: Alman araştırmacıların yukarıda bahsedilen bu şaşırtıcı bulgularına sektörden epey sert cevaplar geldi. İngiltere temelli iklim haberleri sayfası, Carbon Brief, yayımladığı detaylı makalesinde iso enstitüsünün gerçek hayatı yansıtmayan, laboratuvar temelli performans verileri kullandığını belirtti ve kendi hesaplarıyla elektrikli arabaların pek çok ülkede oldukça çevreci olduğunu gösterdi.
Aşağıdaki grafikte görebileceğiniz üzere Carbon Brief AB’de kullanılan ortalama bir araba, fosil yakıt kullanan en verimli araba olan Toyota Prius ve en popüler elektrikli arabalardan Nissan Leaf ve Tesla Model 3’ü karşılaştırdı. Avrupa Birliği’nin ortalama şebeke karbon yoğunluğunu kullan bu hesap araçların ömürleri boyunca kilometre başına karbon salınımlarını gösteriyor. Tesla’nın pillerini Çin yerine Nevada’daki Gigafactory’de %100 yenilenebilir enerjiden üretecek olması gömülü karbonu %40 düşürebilir. Ülkeler arasında farklılıklar görülebilecek olsa da bu hesap elektrikli arabaların en azından ortalama arabalardan çok daha çevreci olduğunu gösteriyor.
-
Nüans: Yukarıdaki hesap arabaların toplam 150.000 km yol yaptığı varsayılarak yapıldı. Fakat, Avrupa’da ortalama yıllık araç sürüşünün 12.000 km olduğu düşünüldüğünde bu varsayımı farklı mesafeler için tekrarlamakta fayda var. Elektrikli arabalar yılda sadece 30 bin km kullanılsalar bile Avrupa’daki ortalama arabalardan daha az emisyon yapıyor ama Toyota Prius’yu geçebilmeleri için 50-80 bin km’ye ulaşmaları gerekiyor.
-
Sonraki Adımlar: Uluslararası Enerji Enstitüsü’ne göre pil üretiminde yenilenebilir enerji kullanımı ve yüksek verimli imalat teknikleri gömülü karbonu sırasıyla %30 ve %20 azaltma potansiyeline sahip. Katot geri dönüşümü ise ilave %15’lik bir katkı yapabilir. Tesla çoktan Nevada’daki Gigafactory’de yenilikçi bir kapalı döngü pil geri dönüşümü süreci geliştirdiğini açıkladı. Öte yandan Hyundai, BMW ve Renault gibi markalar ise eskiyen araba pillerinin güneş enerjisi depolanmasında kullanılacağı iş modelleri üzerine çalışıyor.
Sonuç: Bütün şüphelere rağmen elektrikli arabalar pek çok ülkedeki ortalama arabalardan daha çevreci. Yine de yüksek miktarda fosil yakıttan elektrik üreten ülkelerde kullanılan veya imal edilen elektrikli arabalar halihazırda en verimli dizel seçeneklerle yarışamayabilir. Ayrıca ortalamanın altında kullanılan elektrikli araçların gömülü karbonlarını ömürleri boyunca geri kazanamama riskleri var. Fakat, büyük araba üreticileri bu tehlikeleri gidermek için pil geri dönüşümü ve yeniden kullanımı için modeller geliştiriyor. Önümüzdeki beş sene içerisinde bu tartışmaların tamamen sonlanması ve elektrikli arabaların her koşulda fosil araçların önüne geçmesi oldukça yüksek bir ihtimal.
ELEKTRİK
Türkiye’de elektrikli arabalar gerçekten çevreci mi?
Yörükcan Erbay
Elektrikli arabalar bize “sıfır emisyonlu” diye pazarlansa bile iklim değişikliğine karşı etkili olup olmadıklarını o ülkenin elektrik kaynağı belirler. Eğer elektrik rüzgar, güneş, hidyo veya nükleer enerjiden üretiliyorsa elektrikli arabaların kullanılması karbon salınımına sebep olmaz. Öte yandan bir ülke kömür veya doğalgaz santrallerinden elektrik üretiyorsa, elektrikli arabalar fosil yakıtlı seçeneklere göre daha zararlı bile olabilir.
Peki Türkiye’de durum nasıl?
Uluslararası Enerji Ajansının verilerine göre 2019’da Türkiye’de elektrik üretiminin dağılımı %37,2 kömür, %18,7 doğal gaz, %29,2 hidro, %7,2 rüzgar, %3,1 güneş, %2,9 jeotermal ve %1,1 biyoyakıt idi. Şebeke kayıpları da dikkate alındığında 2017-2019 döneminde Türkiye’de ortalama olarak bir kW-saat elektrik üretmek 493 gram CO2 salınımına sebep oluyordu. Elektrikli araçların kilometre başına 150-250 (ortalama 200) W-saat enerji tükettikleri düşünülürse, kilometre başına 74-123 gram CO2 salınımı yaptıklarını hesaplayabiliriz. En verimli benzinli arabalardan biri olan Toyota Prius’un ise sebep olduğu salınım yaklaşık 93 gram CO2/km. Diğer modern ve verimli şehir içi araçlarının salımları ise 135 gram CO2/km’ye kadar çıkabiliyor.
Yukarıdaki bu hızlı hesap fosil yakıtların çıkarılıp işlenmesini içermiyor. Ayrıca elektrikli arabaların pillerinin üretilmesinin de çok çevreci olmadığını hatırlamak lazım. Yine de ilginç olan Türkiye’de en verimli benzinli araçların bazı elektrikli arabalardan daha çevreci olması. Öte yandan unutmamamız gereken şey, birçok kişinin burada analiz edilenden çok daha eski ve verimsiz araçlar kullandığı. Her geçen sene Türkiye’nin yenilenebilir elektrik üretimi artıyor ve yakın gelecekte elektrikli arabaların çok daha net olarak petrollü arabaları geçtiklerine tanık olacağız. Fakat, devletin bunu gerçekleştirebilmek için kararlılıkla düşük karbonlu elektrik üretimine yatırım yapması gerekiyor.
GELİŞMELER
İklim: 2020, sanayileşme öncesi dönemin ortalamasına göre 1,25 ℃ daha sıcak geçti ve 2016 ile birlikte kayıtlardaki en sıcak yıl oldu. Eğer 2016 senesinde havaların biraz daha ısınmasına sebep olan El Nino olayı gözlemlenmeseydi, rekor sahibi tek başına 2020 olacaktı. Paris İklim Antlaşması’yla beraber bilim insanları küresel ısınmanın kötü etkilerinden kaçınmak için sıcaklık artışını 1,5 ℃ ile sınırlamak gerektiğini belirtmişlerdi.
Elektrikli araç satışı: Norveç, 2020 yılında yeni satılan elektrikli araba oranında %54,3’e ulaşarak dünyada %50 sınırını geçen ilk ülke oldu. Pandeminin etkisiyle birçok yeni modelin piyasaya sürümü askıya alınsa bile Norveç, 2019’daki %42’lik oranını oldukça yükseltti. 2025’e kadar tüm yeni satılan araçların elektrikli veya hidrojenli olmasını amaçlayan ülkede sıfır emisyonlu arabalardan vergi alınmıyor.
Solar elektrikli araba: Almanya merkezli startup, Sono Motors, geçen haftaki sanal teknoloji fuarı CES2021’de 21.500 avroluk güneş enerjisiyle çalışan yeni elektrikli arabalarını tanıttı. Fiyatı oldukça uygun olan araba, 250 km’lik menziliyle normal bir pilli araç gibi çalışabilmesinin yanı sıra tavanındaki güneş panelleri sayesinde günde 33 km’ye kadar güneş enerjisiyle gidebiliyor.
Alternatif gıda: Avrupa Gıda Güvenliği Ajansı sarı un kurtlarının tüketilmesinde insan sağlığı açısından bir sakınca olmadığını belirtti. Bu kararın ardından birkaç ay içerisinde Avrupa’da ilk kez marketlerde bir böcek türü satışa çıkabilir. Protein ve lif açısından zengin olan böcekler, geleneksel hayvancılığa kıyasla daha az kaynak kullanıyor ve daha kolay seri üretilebiliyor.
Parklar: Paris Belediye Başkanı Anne Hidalgo, şehrin en ünlü caddesi Şanzelize’yi 2030’a kadar tamamen yenileyerek bir “sıradışı bahçeye” çevireceklerini açıkladı. Yıllar içinde Parislilerin gözünde albenisini kaybeden caddenin araba kapasitesi yarıya düşürülecek ve yeni ağaç koridorları sayesinde hava kalitesi yükseltilecek. Çalışmaların Paris’teki 2024 Paris Yaz Olimpiyatları’ndan sonra başlaması bekleniyor.
Hava kirliliği: Fransa’da ilk kez görülen bir olayda mahkeme, Bangladeşli bir astım hastasının memleketindeki hava kirliliğini sebep göstererek sınırdışı edilmesini engelledi. Bangladeş hava kalitesi açısından dünyada 179. sırada.
HAFTANIN ŞİRKETİ
Kendini dijital bir enerji şirketi olarak tanımlayan Tibber, aylık düz bir ücret karşılığında müşterilerinin saatlik en ucuz elektriğe ulaşmalarını sağlıyor. Norveç, İsveç ve Almanya’da faaliyet gösteren şirket, kullanıcıların akıllı sayaçlarına bağlanarak detaylı veriler sunuyor ve elektrik kullanım bilincini geliştiriyor. Tibber’in en son iş modellerinden biri de elektrikli arabaların çift yönlü şarj olma özelliklerini kullanarak şehir şebekelerine acil durumlarda rezerv kapasite sağlamak. Dijital platformlar sayesinde binlerce araba depoladıkları elektriği aynı anda sisteme geri verebiliyor ve adeta büyük bir batarya işlevi görebiliyor.
BİLİYOR MUSUNUZ?
Elektrikli arabaların menzilleri her zaman potansiyel alıcıları korkutan bir numaralı etken olmuştur. 2021’de piyasadaki en uzun menzilli araç 520 km ile Tesla Model S, en uzun menzilli onuncu araç ise 390 km ile Hyundai Kona Electric’dir. Bu arabaların sıfırdan normal şarj süreleri 10-15 saat iken süper hızlı şarjlarla ise 20-40 dakikadır. Türkiye’de ortalama bir otomobil yılda 13 bin km, yani günde 36 km yol yapmasına karşın menzil hala büyük bir sorun gibi algılanmakta. Yılda sadece bir iki kere uzun yola çıkan sürücülerin birkaç saat mola vermek istememeleri artık elektrikli arabalardan uzak durmak için geçerli bir sebep değil.
